Een tribunaal voor IS-strijders opzetten: 'Niets hieraan is makkelijk'
In Stockholm zijn delegaties van onder meer Nederland, Frankrijk en Groot-Brittannië bijeengekomen om plannen te maken voor een rechtbank voor IS-strijders. Nu het kalifaat militair is verslagen, willen de landen door middel van een IS-tribunaal ook juridisch zegevieren op de terroristische groepering.
Dat wordt een flinke klus, volgens Marieke de Hoon, universitair docent Internationaal Strafrecht aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Niets hieraan is makkelijk, maar het is van groot belang."
Niet in de laatste plaats voor Nederland: "Het gaat ook over Nederlandse onderdanen, waaraan we verplichtingen hebben. Daarnaast is het belangrijk om te voorkomen dat er een nieuw conflict ontstaat of dat jihadisten vrijuit gaan", aldus de Hoon in het NOS-programma Met het Oog op Morgen.
Er wordt al langer gesproken over een IS-tribunaal. Zo spraken vertegenwoordigers van de Iraakse en Iraaks-Koerdische overheid zich vorig jaar uit voor internationale vervolging van IS'ers. Het Nederlandse kabinet riep vorige maand de VN-Veiligheidsraad op een tribunaal te steunen. "Nu IS op de knieën is gedwongen, is het tijd voor gerechtigheid", zei minister Blok van Buitenlandse Zaken. Belangrijk probleem: Rusland keert zich vooralsnog tegen dat plan.
In de regio
Er zal "heel erg veel" werk gedaan moeten worden voordat er een IS-tribunaal is, denkt De Hoon. "Dat is wel de les van eerdere tribunalen, zoals na de oorlogen in Joegoslavië en Rwanda. In de internationale wereld duurt alles waar over onderhandeld kan worden heel lang."
Te beginnen met een ogenschijnlijk eenvoudige vraag: waar komt het gebouw te staan?
Als het aan minister Blok ligt, komt het tribunaal in de regio, zodat slachtoffers van het geweld zien dat de daders vervolgd worden. Critici zien dat als een manier om Nederlandse Syrië- en Irakgangers niet te hoeven repatriëren. Jeanine Hennis, voormalig minister van Defensie en hoofd van de VN-missie in Irak, noemde het in een interview met NRC pijnlijk dat Europese landen 'het probleem bij Irak over de schutting willen gooien'.
Berechting bij het Internationaal Strafhof in Den Haag, opgericht om tijdelijke tribunalen overbodig te maken en te vervangen voor een mondiaal strafhof, maakt weinig kans. Zowel Syrië als Irak erkent dat hof niet. Bovendien heeft het de handen vol aan andere zaken, volgens De Hoon.
Niet elk slachtoffer erkend
De volgende hobbel: welke rechtspraak wordt er gehanteerd? In Nederland kan lidmaatschap van een terroristische organisatie tot een veroordeling leiden, maar in Zweden gaat iemand daarvoor vrijuit. Ook qua straffen lopen de opvattingen in Europa en Irak sterk uiteen. Zo worden momenteel IS-strijders door lokale rechtbanken na een snelle afhandeling ter dood veroordeeld, wat tot kritiek van mensenrechtenorganisaties leidt.
De lijst met aanklachten tegen verdachten is mogelijk erg lang, variërend van gruwelijke executies tot vrouwen die slechts toekeken. "Die hebben hele domme fouten gemaakt, maar ook zij moeten veroordeeld worden."
Het meest fundamentele punt waarover nagedacht moet worden is, volgens De Hoon, of alleen IS-misdadigers berecht worden. "In dat geval erken je niet elk slachtoffer juridisch als een slachtoffer." Simpel gezegd: als je verkracht bent, wordt de dader alleen vervolgd als het een IS'er was. "Dat kan heel verwoestend zijn voor een samenleving om weer verder te gaan, zo leert de geschiedenis."
Het is helder: een tribunaal opzetten is een fikse klus. Of het IS-tribunaal er gaat komen? Daarover is De Hoon voorzichtig: "Het zou kunnen."
