Willem-Alexander maakt met 'kamerdame' weg vrij voor 'hofheer'

• Piet van Asseldonk

  redacteur Koninklijk Huis

Over een week treedt Coby Zandbergen aan als kamerheer van koning Willem-Alexander. Een primeur: nooit eerder bekleedde een vrouw deze functie.

In elk van de twaalf Nederlandse provincies en in de hoofdstad heeft de koning de beschikking over een kamerheer. Vanaf 1 juli is dat in Overijssel dus de 63-jarige mevrouw Zandbergen uit Zwolle. Zij is voorzitter van het College van Bestuur van Cibap, Vakschool voor Verbeelding in Zwolle waar studenten worden opgeleid voor functies "in het creatieve beroepenveld".

De benoeming van een 'kamervrouw' past in de vernieuwing van de Dienst Koninklijk Huis die Willem-Alexander sinds zijn aantreden vijf jaar geleden aan het doorvoeren is. En zij plaveit de weg voor de aanstelling van een 'hofheer'.

Ogen en oren

De kamerheren van de koning gelden als diens ogen en oren in de provincies. Ze worden dan ook geacht te beschikken over "veel kennis van hun regio en over een uitgebreid netwerk".

Als het staatshoofd een provincie bezoekt, is zijn kamerheer bij de voorbereiding en uitvoering daarvan betrokken en bevindt hij/zij zich in het gevolg van de koning. Ook kunnen kamerheren de koning vertegenwoordigen "bij regionale gebeurtenissen zoals bijvoorbeeld een huwelijksjubileum of een begrafenis".

Als ze alert en actief zijn, kunnen ze daarnaast hun invloed aanwenden om de koning naar hun regio "te lokken". Zo wordt van de Groningse kamerheer Jaap Wolters, ondernemer en bestuurlijk actief in de regio, gezegd dat hij een rol speelde bij het besluit van Willem-Alexander om Koningsdag 2018 in Groningen te komen vieren.

Tenslotte worden kamerheren af en toe betrokken bij koninklijke evenementen buiten hun provincie zoals Prinsjesdag, nieuwjaarsontvangsten, staatsbezoeken en bij de aanbieding van geloofsbrieven door nieuwe ambassadeurs.

Adellijke mannen

Tot voor kort bestond het korps der kamerheren vooral uit adellijke mannen. Die zijn nog steeds goed vertegenwoordigd, maar het aantal slinkt zienderogen. Je wordt kamerheer bij Koninklijke Beschikking. Het is een onbezoldigde, maar eervolle en statusrijke functie die je in beginsel tot je zeventigste kunt bekleden.

Een Koninklijke Beschikking is net iets anders dan een Koninklijk Besluit. Een Koninklijke Beschikking wordt alleen door de koning ondertekend en een Koninklijk Besluit, waarmee bijvoorbeeld commissarissen van de koning en burgemeesters worden benoemd, is pas geldig als het ook door een minister wordt ondertekend.

Dat de koning op eigen houtje kamerheren en andere leden van zijn hofhouding mag aanstellen, hangt samen met de grondwettelijke bepaling dat "de koning met inachtneming van het openbaar belang zijn Huis inricht".

Daarbij blijft overigens de ministeriële verantwoordelijkheid gelden. Als Willem-Alexander mensen tot kamerheer (m/v) zou benoemen waartegen in de samenleving verzet rijst, dan moet premier Rutte daarover tekst en uitleg geven en er de verantwoordelijkheid voor nemen.

'Kamerdame'

Vaak worden kamerheren in één adem genoemd met hofdames. Ook zij zijn, zij het steeds minder, van adel en worden bij Koninklijke Beschikking benoemd. Ze zijn net als kamerheren onbezoldigd en "worden betrokken bij de voorbereiding en begeleiding van de evenementen waar koning en koningin samen bij aanwezig zijn".

Het verschil is dat kamerheren het staatshoofd vanuit de regio organisatorisch ondersteunen en dat hofdames vooral vanuit het paleis voor het koningspaar protocollaire hand-en-spandiensten verrichten. Maar de functies groeien naar elkaar toe, want tegenwoordig hebben hofdames ook "een organisatorische rol bij evenementen van koningin Máxima".

Juliana schafte het gebruik af dat "hofdames vaak jonge, ongetrouwde dames waren die intern in het paleis woonden". Sindsdien zijn zij "vrouwen met een zelfstandige maatschappelijke positie en een sterk netwerk". De eerdere verschillen tussen kamerheren en hofdames zijn kleiner geworden. Het aantreden van de eerste 'hofheer' lijkt nu een kwestie van tijd.