Koning Willem-Alexander en de vicepresident van de Raad van State, Piet Hein Donner
NOS NieuwsAangepast

De koning kan ook wel zonder 'onderkoning'

  • Piet van Asseldonk

    redacteur Koninklijk Huis

  • Piet van Asseldonk

    redacteur Koninklijk Huis

De Haagse 'banencarrousel' zal binnenkort een nieuwe vicepresident van de Raad van State opleveren. Voorzitter van dit Hoge College van Staat is de koning - vandaar ook 'voorzitter', de koning 'president' noemen zou wat ongemakkelijk zijn. Zijn bemoeienissen met de raad, belangrijkste regeringsadviseur en hoogste bestuursrechter, zijn louter ceremonieel. Willem-Alexander bezoekt vrijwel nooit een vergadering. De 'onderkoning' stelt het zonder de koning. Maar kan de koning zonder 'onderkoning'?

Omdat de vicepresident van de raad te boek staat als "een belangrijk (persoonlijk) adviseur van het staatshoofd bij staatkundige kwesties" én omdat hij in uitzonderlijke situaties de functie van de koning tijdelijk kan overnemen, wordt deze vaak 'onderkoning' genoemd. Hij speelt geregeld ook een rol als stut voor de monarchie.

Politici, bestuurskundigen en staatsrechtsgeleerden hebben dit klassieke beeld de laatste tijd echter wat anders ingekleurd. De op een rij gezette feiten liegen niet: de koning kan ook wel zonder 'onderkoning'.

Adviseurs

Om te beginnen: behalve de vicepresident van de Raad van State heeft het staatshoofd nog veel andere adviseurs. NRC Handelsblad deed recentelijk "onderzoek naar de raadgevers, werkcontacten en vrienden" van Willem-Alexander en concludeerde dat met name "het algemeen secretariaat van de koning een prominente rol speelt bij het uitzetten van de grote lijnen" voor zijn koningschap.

Over de huidige vicepresident, Piet Hein Donner (CDA), schreef de krant dat die "nooit de invloedrijke positie kreeg die zijn voorganger Herman Tjeenk Willink (PvdA) binnen het koningshuis had".

Herman Tjeenk Willink met Beatrix: de oud-vicepresident is nog steeds kind aan huis bij de Oranjes

Dan de rol die de Raad van State, met name de vicepresident ervan, volgens de Grondwet kan spelen als waarnemer van het koninklijk gezag in geval "de koning niet in staat is dat langer uit te oefenen of tijdelijk heeft neergelegd". Zoiets is alleen in zeer uitzonderlijke gevallen aan de orde. In 2013 benoemde het parlement koningin Máxima bovendien als regentes - een soort onderkoningin.

Mocht Willem-Alexander overlijden voordat prinses Amalia 18 jaar is, dan neemt Máxima de koninklijke taken voor haar dochter waar; bijgestaan door een vijfkoppig College van Toezicht. Daarin zitten twee door de koninklijke familie aan te wijzen leden, de president van de Hoge Raad, de president van de Rekenkamer én (inderdaad) de vicepresident van de Raad van State.

Alleen als koning en koningin allebei tegelijk om het leven komen voordat Amalia 18 jaar is, treedt de Raad van State als koning op. Totdat het parlement een andere regent heeft aangewezen. Dat zou bijvoorbeeld prins Constantijn, de broer van de koning, kunnen zijn.

Discussie

Tenslotte de rol die de vicepresident van de Raad van State veelvuldig speelde als verdediger van de monarchie. Nog niet zo lang geleden vervulde Herman Tjeenk Willink, vertrouweling van koningin Beatrix, peetoom van prinses Amalia en nog steeds kind aan huis bij de Oranjes, die taak met verve.

Dat was met name het geval in 2000, toen D66'er Thom de Graaf, nu genoemd als nieuwe vicepresident van de Raad van State, een monarchiediscussie startte. Hij wilde dat de koning geen rol meer zou spelen bij de kabinetsformatie, wat intussen een feit geworden is.

Tevens bepleitte hij dat de koning niet langer lid van de regering (bestaande uit staatshoofd en kabinet) zou zijn en zijn voorzitterschap van de Raad van State zou opgeven. Zover is het niet gekomen.

Geen bedreiging

Thom de Graaf heeft overigens steeds betoogd de monarchie niet te willen afschaffen, maar enkel te willen moderniseren. Zijn partij maakte zich daar sterk voor en bepleitte een korting op het aan het koningshuis te besteden belastinggeld.

Sinds D66 in het kabinet zit, hebben de democraten hun toon gematigd. Bij de behandeling van de begroting voor de koning 2019 bonden ze in; zeggend dat er voor hun plannen toch geen parlementaire meerderheid was.

Gelet op de brede steun in het land voor de monarchie, die keer op keer naar voren komt in opinieonderzoeken, lijkt zelfs een kritische 'onderkoning' geen wezenlijke bedreiging voor de monarchie en voor het koningschap van Willem-Alexander.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl