Een man hakt een gat in de Muur

Die Wende: een zware ommekeer

  • Jeroen Wielaert

    Verslaggever

  • Jeroen Wielaert

    Verslaggever

Voorbij de grenspost Helmstedt begon de wonderlijke file van Trabants. We reden ze tegemoet, haastig op weg naar Berlijn. De Oost-Duitse volksvehikels sukkelden naar West-Duitsland, pruttelend, rochelend, ploffend. Zo zag de honger naar vrijheid eruit: 45 kilometer groezelige Trabi's op de transitoweg vol gaten. Het was vrijdag 10 november 1989, daags na de opening van de Muur. Nergens was meer een vopo te zien.

De grenspassage bij Helmstedt ging sneller dan ooit. Voorheen duurde het uren, met paspoorten die over een lopende band moesten voor een stempel en grondige inspectie van de auto's. De doortocht naar het oosten was ineens hoogst eenvoudig, met die Trabi-file in tegengestelde richting.

Wende werd handel

In Berlijn was het bikken aan de Muur inmiddels in vol bedrijf. Onvergetelijk, het getik van hamers en beitels van de Mauerspechte die een stukje Muur voor zichzelf wilden hebben. De Wende werd direct handel, opvallend vaak met Turkse neringdoenden aan campingtafeltjes, of op stoepen. Zakjes met stukjes Muur voor 5 Mark. Oude officierspetten deden 10 tot 15 Mark.

Bij Checkpoint Charlie vroeg ik de grenswachter in zijn hokje hoeveel zijn muts kostte. Zehn Mark, zei hij. Snelle deal. Ik reed West-Berlijn in, die muts op mijn hoofd. Het was ongelooflijk wat hier gebeurde. De communistische dictatuur verzakte in grensgevallen van nieuw kapitalisme.

De petten van Oost-Duitse agenten en douaniers werden verkocht als souvenirs

Reportages

Vanuit Hilversum was snel studioruimte geregeld bij de Sender Freies Berlin, in het strenge bakstenen gebouw naast de Funkturm. Rob Trip kwam als presentator naar Berlijn gevlogen. Collega Harmen Boerboom - nu NOS-correspondent in Suriname - ging bevrijdingsreportages maken. Ik zat snel bij Cees Nooteboom die al langer een schrijverspost in Berlijn had betrokken.

Indrukwekkend was het om over de stoet Oost-Duitsers te schilderen die in lange rijen voor de banken op de Kurfürstendamm stonden. Per persoon werd 100 Mark Begrüßungsgeld uitgekeerd.

Een Oost-Duitse agent kijkt door een scheur in de muur naar West-Berlijn

We zagen hoe al die Duitsers uit het Oosten zich vergaapten aan de enorme weelde die ze zagen, bijvoorbeeld in het Kaufhaus des Westens, die gigantische Duitse Bijenkorf. Ze liepen onwennig rond, verlegen, beduusd, blij. De mare ging rond dat het die mensen ten eerste ging om de aanschaf van Volkswagens Golf en verse bananen. Het waren Duitsers, maar ándere Duitsers. Bondskanselier Helmut Kohl beloofde hun bloeiende landschappen.

Verder gingen we, van Unter den Linden naar de historische poort die nog niet open was: de Brandenburger Tor. Hier was een wild circus aan satellietschotels verrezen van media uit de hele wereld. Een Britse officier zei: "Is this historical, or hysterical?"

Duitse eenwording

Er werd hard gewerkt aan de Duitse eenwording, een miljardendeal tussen Michael Gorbatsjov en Helmut Kohl. Voor menigeen in Oost en West ging het te snel. Op woensdag 3 oktober 1990 was het al zover: die Wiedervereinigung.

Op de voorafgaande dinsdagmiddag presenteerde Rob Trip live uit Berlin, in Café Stresemann, niet ver van de Potsdamer Platz. Op de avond van de eenwording was het ongelooflijk druk bij de Rijksdag met een enorme, samengepakte menigte. De geschiedenis werd benauwend.

In deze muurschildering breekt een Trabant door de Berlijnse muur

Muren in de geest

De val van de Muur en de instorting van het Oostblok waren het begin van een periode vol optimisme over het aanbreken van een nieuwe tijd. Maar de euforie nam snel af. Oost-Duitsers hadden hun Volkswagen Golf kunnen kopen, maar hun hart reed nog regelmatig rond in een Trabant. Geen geld ter wereld kon zomaar wegnemen wat velen nog aan DDR in hun DNA hadden. Zo bleef een Duitse deling bestaan, met muren in de geest.

Die Wende is 25 jaar oud. De uitbundigheid van toen is eraf. Ondanks de sterke verwestering heeft het oosten van Duitsland de sfeer van een krimpgebied. Prenzlauerberg is een swingend oostelijk deel geworden van een verder noodlijdend Berlijn. Met moeite slagen ze erin om de East Side Gallery op peil te houden, het resterende deel van de Muur bij het station Ostbahnhof dat na de Wende door allerlei kunstenaars is beschilderd. Het blijft een kostbaar kunstzinnig bewijs van vrijheid.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl