Waarom laat politie meeste snelwegtrekkers rijden?

Chaotische taferelen op de snelwegen vandaag, met duizenden tractoren die naar het boerenprotest in Stroe reden. Het leidde tot onveilige situaties, lange files en heel wat opgestoken middelvingers van gefrustreerde medeweggebruikers. Met een trekker over de snelweg rijden is strafbaar. Enkele honderden boeren kregen volgens de politie een boete, maar de meesten werden niet gestopt. Waarom greep de politie niet harder in?

Vooral op de A7 bij Drachten ontstonden in de woorden van de politie "enorm gevaarlijke situaties". Zo'n zestig trekkers reden daar om een politieblokkade heen, over de vluchtstrook en tegen het verkeer in:

Politiewetenschapper Jaap Timmer (Vrije Universiteit) snapt de moeilijke afweging voor de politie bij dit soort massale protesten. "Het is niet voor het eerst dat dit gebeurt", zegt hij over het niet ingrijpen bij acties met tractoren. "Er is van tevoren natuurlijk over nagedacht. Ten koste van welke escalatie wil je handhaven, en hoe doe je dat?"

Vanochtend sprak een politiewoordvoerder van de korpsleiding van een lastige klus, ook vanwege het formaat van de trekkers. "We zijn simpelweg niet opgewassen tegen deze machines."

Pantservoertuigen

Is de politie echt zo machteloos? Wel als het puur gaat over de voertuigen, zegt Timmer. Het klopt dat normale politieauto's en zelfs zware ME-bussen niet zijn opgewassen tegen de pk's en massa van een tractor. "En dan is de vraag, ga je zwaarder geschut inzetten, met de grotere kans op escalaties? Gaan schieten is ook niet echt een optie."

Wat wél had gekund, zegt de hoofddocent, is de inzet van de marechaussee. Die beschikt over zware pantservoertuigen. Daarvan heeft de marechaussee er enkele tientallen en die zouden volgens Timmer op strategische plekken kunnen worden ingezet. "De vraag is: welke inzet is redelijk en wat is aanvaardbaar als het gaat om veiligheid en overlast? Uiteindelijk gaat het bevoegd gezag daarover - de burgemeesters en Rijkswaterstaat - en die moeten daarvoor kiezen. Dat is vandaag niet gebeurd."

Ook op de terugweg gingen veel trekkers weer de snelweg op:

De vraag is ook welk signaal je afgeeft door te suggereren dat de politie niet is opgewassen tegen de trekkers. Gaan er daardoor niet juist meer de weg op?

Misschien wel, maar de openhartigheid van de politie is desondanks goed, vindt Ira Helsloot, hoogleraar besturen van veiligheid aan de Radboud Universiteit. De overheid moet transparant zijn en dat geldt ook voor instituties als de politie. "Cruciaal daarbij is dat je niet meer gaat beloven dan je kunt waarmaken. Iedereen begrijpt dat je niet als wijkagent twintig trekkers gaat aanpakken."

Ook Helsloot denkt dat het door harder in te grijpen alleen maar verder uit de hand loopt. "Actie is reactie. Als je de marechaussee er gaat neerzetten, is dat bijna een recept voor escalatie. Dat zie je ook bij demonstraties, bij voetbalgeweld. Als de ME ingrijpt is het onvermijdelijk dat de andere partij gaat reageren."

Dus is de overlast op de snelwegen volgens de hoogleraar altijd nog beter dan een mogelijke veldslag tussen politie en boeren. "Als de overlast te groot wordt, keert de wal het schip, de boeren verliezen sympathie. Dan wordt het iets tussen boeren en samenleving. Dat is niet goed, maar het is beter dan dat het tussen boeren en overheid escaleert."

Waar dat op uit kan lopen was te zien op 14 oktober 2019, toen boze boeren de deur van het provinciehuis in Groningen ramden met een trekker. Dat liep uiteindelijk uit op een rechtszaak en taakstraffen, en zo hoort het ook volgens Helsloot. "Dat was niet meer acceptabel en dat is proportioneel afgehandeld."

Met twee maten?

Toch kan het voorzichtige optreden tegen de rebellerende boeren vandaag ook voor een gevoel van rechtsongelijkheid zorgen. Andere demonstranten die de regels overtreden kunnen op minder coulance rekenen. Als daardoor het gevoel ontstaat dat er met twee maten wordt gemeten, is het volgens Helsloot nog belangrijker dat de politie duidelijk is over de redenen. "Dus: uitleggen waarom en wanneer welke keuzes worden gemaakt."

Het is overigens nog de vraag of de boeren ongestraft wegkomen met hun snelwegritten. Politiechef Willem Woelders maakte vanochtend al duidelijk dat de politie "binnen de mogelijkheden" alles gaat doen om boeren die op de snelweg hebben gereden te identificeren.