Eliane Lamper
redacteur Buitenland
Eliane Lamper
redacteur Buitenland
"Ja, dit is een genocide", schreef de prominente Israëlische historicus Amos Goldberg dit voorjaar in een essay. Inmiddels is het volgens meer deskundigen en organisaties duidelijk dat Israël genocide pleegt op de Palestijnse bevolking in Gaza. Amnesty International was vorige week de eerste grote mensenrechtenorganisatie die tot deze conclusie kwam.
Volgens Amnesty is het de bedoeling van Israël om de Palestijnen in Gaza "gedeeltelijk of volledig te vernietigen". Het leger doodt en verwondt Palestijnen, en creëert onmenselijke leefomstandigheden door het vernietigen van infrastructuur, massale evacuatiebevelen en het belemmeren van humanitaire hulp, is te lezen in het 300 pagina's tellende onderzoeksrapport.
Het woord genocide valt steeds vaker. Vorige maand stelde een speciale commissie van de VN vast dat de oorlogsvoering van Israël kenmerken vertoont van genocide. Paus Franciscus roept in zijn net verschenen boek op om te onderzoeken of Israël zich schuldig maakt aan genocide. De VN-rapporteur voor de bezette Palestijnse gebieden, Francesca Albanese, spreekt er al maanden van.
Dehumaniserende taal
Ook Israëlische onderzoekers spreken zich uit. Na een maand oorlog in Gaza waarschuwde de Israëlische Holocaust-historicus Omer Bartov dat het geweld van Israël in Gaza gestopt moest worden. "Er is nog tijd om Israël ervan te weerhouden dat zijn acties uitmonden in een genocide. We kunnen geen moment langer wachten." Inmiddels spreekt ook hij van genocide.
Begin dit jaar ondertekenden vijftig Israëlische onderzoekers een brief waarin ze de voorzitter van Yad Vashem, het Holocaust-monument in Israël, oproepen om zich uit te spreken tegen politici die "aanzetten tot uitroeien". Het dehumaniseren van Palestijnen kan leiden tot het plegen van genocide, stellen zij. "Dit is een belangrijke les die de mensheid heeft geleerd van de Holocaust."
Ze wijzen op taalgebruik van Israëlische politici, dat ook wordt genoemd in het rapport van Amnesty en dat mogelijk als bewijs gebruikt kan worden. De Israëlische president Herzog zei kort na de terreuraanslag van Hamas dat er "geen onschuldige burgers zijn in Gaza". Politici, legerleiders en militairen spraken over een totale verwoesting van Gaza. Ministers hebben opgeroepen tot een etnische zuivering van Palestijnen.
"Elke genocide ziet er anders uit en niet bij elke genocide worden miljoenen of de hele groep gedood", aldus Amos Goldberg, hoogleraar aan de Hebrew University in Jeruzalem. Hij wijst op moordpartijen, verdrijving, massagraven, executies en de "vrijwel totale vernietiging van infrastructuur, opzettelijke hongersnood en het blokkeren van humanitaire hulp".
Grote delen van Gaza zijn volledig verwoest door het leger, inclusief de huizen, moskeeën, begraafplaatsen, archieven, rechtbanken, bakkers, markten en scholen. Alle universiteiten zijn verwoest, net als bijna alle ziekenhuizen. Goldberg spreekt van een genocide, "want Gaza bestaat niet meer". Een uitkomst die volgens hem bedoeld is door Israëls leiders.
'Moeilijk te bewijzen'
Rechters moeten vaststellen of er volgens juridische standaarden genocide gepleegd wordt. Een jaar geleden begon Zuid-Afrika een genocidezaak tegen Israël bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Kort daarna kwam het hof met een tussenvonnis waarin het Israël oproept alles te doen om genocide te voorkomen. Ook oordeelde het hof dat er een risico is dat het recht van de Palestijnen om beschermd te worden tegen genocide "onherstelbaar geschonden" wordt.
Het kan nog vele jaren duren voor het gerechtshof tot een definitieve uitspraak komt. De recentste genocidevonnissen gingen over de genocides in Rwanda en Srebrenica, die in de jaren negentig werden gepleegd. "Dat laat wel zien dat genocide juridisch bijna nooit aan te tonen is", zegt Iva Vukusic, historicus en genocide-onderzoeker aan de Universiteit Utrecht.
Het leidt onder onderzoekers tot discussie over de definitie. "Als het juridisch bijna nooit kan worden aangetoond, is de vraag hoe bruikbaar de term is", zegt Vukusic. "Staten hebben de verplichting om genocide te voorkomen en te bestraffen, maar die bereidheid is er vaak niet. Na de Holocaust spraken we van 'nooit meer', maar het gebeurt steeds weer."
Om tot een veroordeling voor genocide te komen moet aangetoond worden dat de daders een groep op basis van ras, etniciteit, nationaliteit of religie geheel of gedeeltelijk willen vernietigen. Dat is heel lastig, want voor rechters moet die intentie onomstotelijk bewezen zijn. Rapporten kunnen daarbij een rol spelen.
Net als organisaties spreken politici ook zonder vonnis van genocide. In 2021 bestempelde de Tweede Kamer bijvoorbeeld de misdaden van IS tegen de jezidi's in Irak als genocide, uit erkenning voor de slachtoffers en om politieke druk uit te oefenen. De Verenigde Staten erkennen de onderdrukking van de Rohingya in Myanmar als genocide. In beide gevallen was er geen juridische uitspraak gedaan.
In Israël is veel kritiek op de beschuldiging van genocide. Het buitenlandministerie noemde het rapport van Amnesty "vals en gebaseerd op leugens". Israël zegt steevast dat het vecht tegen Hamas en dat het veel doet om burgerslachtoffers te voorkomen. Over de omstreden retoriek wordt gezegd dat die uit de context is gehaald, of door commandanten niet is opgevolgd met bevelen.
De Israëlische tak van Amnesty werkte niet mee met het rapport en noemde de conclusie voorbarig. Dit in tegenstelling tot Palestijnen in Gaza: zij zeggen al een jaar dat er genocide op hun volk wordt gepleegd.
