'Ten Hag blijft zichzelf continu ontwikkelen, dat kenmerkt een topcoach'

• Marco Hochgemuth

  redacteur Sport

Precies een jaar geleden stond Ajax-directeur Edwin van der Sar na weer een mislukt seizoen NOS-verslaggever Joep Schreuder te woord. "Erik ten Hag blijft trainer", moest Van der Sar benadrukken, een dag nadat de Amsterdamse spelersbus na een 3-0 nederlaag in de kampioenswedstrijd van PSV was opgewacht door boze fans.

Het kan verkeren: vanavond staat trainer Erik ten Hag met Ajax tegenover Tottenham Hotspur in de halve finales van de Champions League. Zondag volgt de bekerfinale tegen Willem II en ook in de strijd om de landstitel staat Ajax er het beste voor.

Tijd

Het duurt even, maar dan heb je ook wat met Ten Hag. "Als Erik de tijd krijgt, komt er resultaat", zegt Wilco van Schaik, die als directeur van FC Utrecht de Haaksberger in 2015 van München naar de Domstad lokte.

"Daarom zijn complimenten voor de directie van Ajax ook op zijn plaats", aldus Van Schaik. "Ze zijn achter hem blijven staan, ondanks alle kritiek. Het ontwikkelen van de cultuur zoals Erik die voorstaat, kost namelijk tijd."

Hoge eisen en normen

Ten Hag was in 2015 trainer van het tweede team van Bayern München, in de schaduw van Pep Guardiola, toen Van Schaik namens FC Utrecht bij hem aanklopte. "We wilden een topsportcultuur en zochten een trainer die anders over voetbal dacht dan de anderen."

Het huwelijk tussen Utrecht en Ten Hag was succesvol: in zijn eerste seizoen werd de bekerfinale gehaald en Ten Hag kreeg de Rinus Michels Award als beste trainer van het seizoen. In het tweede seizoen bereikte Utrecht via de play-offs Europees voetbal. Maar dat ging allemaal niet vanzelf.

"De mensen moesten eerst echt aan zijn werkwijze wennen", vertelt Van Schaik. "Ten Hag stelt heel hoge eisen en normen, ook aan zichzelf. Hij wilde dingen veranderen, ook bij zijn staf. Hij is heel dominant aanwezig om zijn visie te integreren. Met de nodige weerstand en met impopulaire maatregelen. Wel altijd met kansen voor iedereen, maar je moet wel mee. Zo is het waarschijnlijk ook bij Ajax gegaan."

"Erik is een procestrainer, geen ad hoc-trainer", vervolgt Van Schaik, tegenwoordig directeur van NEC. "Hij werkt vanuit zijn visie en eist volledige toewijding. Mensen denken dan soms: wat is dat voor een vreemde kerel."

"Ik heb in het begin ook meegemaakt dat spelers en mensen van de staf bij me kwamen klagen. Maar elke speler is onder Ten Hag meer waard geworden bij FC Utrecht."

'Extreme drang om goed voorbereid te zijn'

Sjors Ultee was in het eerste seizoen bij FC Utrecht de assistent van Ten Hag. Ook hij schetst een beeld van een gedreven, vasthoudende coach met een passie voor details. "Hij heeft een extreme drang om goed voorbereid te zijn. Hij wil echt alles weten."

"Ik maakte de analyses en keek de wedstrijden van tegenstanders. Maar Erik keek ze ook altijd zelf nog terug. Niet uit wantrouwen, maar omdat hij altijd alles zelf wilde zien. Klinkt dat autistisch? Een goede trainer heeft zoveel verantwoordelijkheid, die moet bijna wel autistisch zijn."

Niet alleen binnen een club moeten mensen aan Ten Hag wennen: ook veel media waren de eerste maanden van zijn trainerschap bij Ajax niet mals in hun kritiek. Het ging veelal over zijn Twentse accent, zijn hese stemgeluid en de veronderstelling dat hij niet in Amsterdam zou passen.

Karaktermoord

"In Nederlandse voetbalprogramma's en media is er al snel sprake van beeldvorming. En dat kan snel worden gevolgd door karaktermoord", zegt Van Schaik. "Bijvoorbeeld zijn accent, dat soort zaken worden uitvergroot als de resultaten tegenvallen. En dan wordt hij afgeserveerd omdat hij anders praat. Het gaat om de prestaties, die moeten leidend zijn."

Ultee had de overstap van Utrecht naar Ajax niet verwacht. "Ik was verbaasd over het lef van Ajax om hem aan te stellen. Ajax wil toch vaak oud-spelers als trainer en heeft toch een beetje de grote bek, de bluf. Ik zag Erik eerder trainer van PSV worden, daar had hij al gewerkt en dat vond ik meer een club die bij hem past."

Een ander terugkerend kritiekpunt was dat Ten Hag in Amsterdam te veel zijn oren liet hangen naar sommige spelers en hun opvattingen. Zijn voormalige Utrecht-collega's zien dat anders.

"Je hebt mensen die zeggen: hij luistert naar niemand en is eigenwijs. En je hebt mensen die zeggen: hij luistert alleen maar naar de spelers", stelt Ultee. "Als je bij zo'n grote club de trainer bent, dan moet je die mix goed bewaken. Je moet goed aanvoelen wanneer je de mening van de juiste spelers meeneemt in beslissingen. Daarin heeft hij nu een heel goede weg gekozen."

"Hij blijft zichzelf continu ontwikkelen", vult Van Schaik aan. "Andere trainers blijven vasthouden aan de manier waarop ze werken. Maar Erik staat nog steeds open om te leren. Hij staat nooit stil. En dat kenmerkt een topcoach. Dat proces heeft zich ook weer afgespeeld bij Ajax, zie ik."

Ontwikkelen, verbeteren en winnen

Bij Ajax is Ten Hag erin geslaagd om de traditionele Amsterdamse speelstijl - dominant en aanvallend voetbal - te perfectioneren met moderne elementen. Vooral in de omschakelmomenten is Ajax tegenwoordig levensgevaarlijk. Wat is het geheim van Ten Hag?

"Hij heeft een bepaalde instelling en motivatie en dat verwacht hij ook van anderen", vertelt Van Schaik. "En dat is: keihard werken, veel uren maken, slijpen en herhalen. Ontwikkelen, verbeteren en winnen. En daarvoor gebruikt hij alle middelen."

"Daarin betrekt hij niet alleen de eerste elf spelers. Ook de nummers 12 tot en met 22 krijgen alle aandacht. Dat zie je bijvoorbeeld aan Joël Veltman. Die komt na maanden weer bij het eerste elftal, maar weet meteen wat er van hem verwacht wordt."

En dan komt het bij Ten Hag steeds weer uit bij perfectionisme en details. "Hij bleef daar steeds op hameren, zelfs nog in de maand mei, wanneer de meeste trainers denken dat ze alles wel hebben gehad", vertelt Ultee, tegenwoordig assistent-trainer bij Helmond Sport. "Hij wil altijd overal volle bak op trainen."

"Wat ik het meeste van hem heb geleerd, is het zeuren. Niet negatief bedoeld, maar Erik is niet tevreden met één keer goed en één keer fout. Ook niet met negen keer goed en één keer fout. Erik wil het echt tien keer, nee, honderd van de honderd keer goed. En niet een beetje goed, maar perfect goed."

Lange neus

Na alle bakken van kritiek die Ten Hag de afgelopen maanden over zich heen kreeg, lijkt het nu wel langzaamaan tijd om een lange neus naar de criticasters te trekken. Maar daarvoor is het volgens Ultee nog te vroeg.

"Erik is ambitieus en realistisch genoeg om te weten dat het heel knap is wat hij nu doet, maar weet ook dat hij pas tevreden kan zijn met een titel. Zoals Erik altijd zegt: tevredenheid zorgt voor luiheid."

Van Schaik vult aan: "Erik is vrij evenwichtig. Hij voelt natuurlijk wel de druk, maar blijft rustig onder kritiek. Hij is niet iemand die dan terugslaat. Hij gaat nu geen lange neus trekken en laat zijn werk voor zich spreken."

Wat gaat de nabije toekomst brengen voor Ten Hag? "Er komt nu veel belangstelling voor hem, maar hij is pas anderhalf jaar bij Ajax", aldus Van Schaik. "De komende zomer wordt heel interessant: er gaan vier à vijf spelers weg. Bij Utrecht was dat na het eerste seizoen ook zo en daar zijn we uitstekend doorgekomen."

"Dat kwam doordat Ten Hag een cultuur had opgebouwd waarop de spelers konden voortborduren", zegt Van Schaik. "Bij Ajax wordt dat een mooie uitdaging voor hem. Hij moet nog twee of drie jaar doorgaan en dan zullen er nog grotere clubs komen."