'Jullie hebben de Spanjaarden er toch ook uitgegooid?'

• Rop Zoutberg

  Correspondent Spanje

Zowaar: een wonder. Ook al telde Spanje nog altijd ruim drie miljoen werklozen, de dikste rijen bij de arbeidsbureaus waren verdwenen. De groepen bedelaars in de straten van Madrid leken opgelost en de hijskranen draaiden weer. Nadat ik vijf jaar correspondent in Italië was geweest, keerde ik terug in een ander Spanje. De verstopte motor was weer aan de praat, en de economie van Portugal deed het zelfs nog beter.

Er was meer veranderd. Het protest voor onafhankelijkheid werd onder de Catalaanse regiopresident Carles Puigdemont een 'zee van kolkende lava'. In Barcelona gingen honderdduizenden de straat op en uit hun schorre kelen zwol de roep om een referendum aan. Indien mogelijk met de goedkeuring van Madrid, desnoods zonder. De stemming moest en zou er komen. Wie het niet zag zitten, die moest maar thuisblijven, was de gedachte.

Ik realiseerde me dat het Puigdemont ernst was toen ik hem eind september interviewde. Het - inmiddels illegaal verklaarde - referendum was een kwestie van dagen. "Als een meerderheid van de stemmen voor onafhankelijkheid is roepen we meteen de republiek uit", bevestigde Puigdemont plechtig knikkend. "Dat hebben we beloofd. Vanaf dat moment is Catalonië een onafhankelijk land. Madrid zal het niet wagen dan nog in te grijpen."

Het interview duurde ruim een uur, inclusief een rondleiding door het Catalaanse regeringspaleis. Na afloop van het gesprek vroeg ik aan de voorlichter waarom de president zo veel tijd voor ons had vrijgemaakt. Maar natuurlijk, glimlachte de voorlichter. De Catalanen hadden immers veel gemeen met de Hollanders. "Jullie hebben de Spanjaarden er toch ook uitgegooid?"

Overschatting, overheersing, overdrijving. Voor veel Catalanen lag de republiek al binnen handbereik. De Francotijd speelde onvermijdelijk weer eens op: het leek alsof de Spaanse dictator pas vorig jaar overleed en de Catalanen tot de bedelstaf had uitgemergeld. Ik liep tussen roodgeel gestreepte vlaggen en demonstranten in wiens ogen de revolutie te zien was.

Het bleef wonderwel gedisciplineerd: dat er met uitzondering van de dag van het referendum geen gewonden vielen is een groot wonder. Ondanks die beheersing en het vlagvertoon bleef het stukje land bij Spanje. Europa wilde er niet aan en Spanje zette het complete regiobestuur aan de kant.

Nationalist en verrader

Toen even later bij de verkiezingen bleek dat de Catalaanse nationalisten weer de meerderheid kregen, zette Madrid zich schrap. Welke partij er ook in 2018 in Barcelona in het regeringspaleis zetelt, moet zich echt aan de Spaanse grondwet houden. En die voorziet niet in eenzijdige stappen richting onafhankelijkheid.

Daarover neutraal berichten werd steeds lastiger, omdat de Catalaanse kwestie ook in Nederland zijn kampen met voor- en tegenstanders kweekte. De ene luisteraar beschouwde me als een Catalaanse nationalist, de ander maakte me uit voor een Spaanse verrader.

Door het getouwtrek bleven veel belangrijke zaken liggen. De economische groei van Catalonië staat onder druk, toeristen beginnen weg te blijven.

Ook nog een aanslag

Ook zijn de bloedsporen na de terreurdaad op de Ramblas nog geeneens zo heel lang uitgepoetst. De daad is alweer haast vergeten in de golf van aanslagen. Aan het eind van de zomer reed een geradicaliseerde Marokkaanse jongen met een bestelbus in het toeristisch centrum van Barcelona in op toeristen uit meer dan dertig landen. Er vielen zestien doden.

Het was de tweede grote terreurdaad die ik in Spanje meemaakte. We woonden in 2004 bij het station van Madrid waar na een serie ontploffingen bijna tweehonderd mensen omkwamen. Dat was destijds de eerste grote aanslag in Europa - na die op de Twin Towers. Europa reageerde in shock. Weken berichtten we over niets anders dan ontplofte treinen.

Op naar de volgende

Zo zou het in Barcelona niet meer gaan. De stad kwam in het rijtje Nice, Stockholm, Berlijn, Parijs, Londen en Manchester. Door de herhaling van zetten voelde je als journalist dat het in de tweede dag van de berichtgeving over de doden op de Ramblas en Cambrils alweer voorbij was. We hadden verteld over de aanslag, de getuigen en de daders. Met het doodschieten van de laatste verdachte was het op, en gingen we over naar de volgende aanslag.

Die akelige gewenning aan terreur bleef in 2017 veel meer dan het Catalaans referendum als spook in mijn hoofd achter.