Zes jaar en één dag geleden begon de Tweede Wereldoorlog met de Duitse inval in Polen. Nu is het conflict ten einde met een stemmige ceremonie aan boord van de USS Missouri. Voor Nederland zette admiraal Helfrich zijn handtekening onder de overgave van Japan.

"Geen gala-uniformen, geen klatergoud, doch vechttenue, kaki of wit. Geen daverende toespraken, doch enige zakelijke, korte en toch diep ontroerende woorden."

Conrad Helfrich, Bevelhebber van de Strijdkrachten in het Oosten, is twee dagen geleden aangekomen in Yokohama. Vanaf het hoofdkwartier op Ceylon is hij via Manilla en Okinawa naar het hart van Japan gekomen, een reis die een maand geleden nog ondenkbaar was.

'Vreemd armoedig land'

Het viel Helfrich meteen op hoe ellendig Japan eraan toe is na jaren oorlog. Modderige wegen, armoedige huisjes, gedweeë burgers. "Een vreemd armoedig land." De Japanse vrachtwagen waarmee hij naar het Amerikaanse hoofdkwartier werd gebracht, begaf het halverwege. Een legertruck moest hen verder slepen.

In Grand Hotel Yokohama ontmoette hij de Amerikaanse opperbevelhebber MacArthur en andere geallieerde afgevaardigden. De Rus Derevjanko trakteerde op wodka en kaviaar, waar hij een koffer vol van heeft meegenomen. "Een bonkige man, zeer spraakzaam, doch wat moeilijk te verstaan omdat hij alleen het Russisch vloeiend sprak."

Men heeft het hoofd gebogen, men gehoorzaamt de keizer.

Vanmorgen, aan boord van de USS Missouri in de Baai van Tokio, heeft Helfrich pas goed door dat hij in het hol van de leeuw is. De geallieerden hebben er een armada van meer dan 250 schepen bijeengebracht, maar dat neemt niet weg dat de Japanse overmacht om hen heen slechts door één ding wordt beteugeld: het erewoord van de Japanse keizer.

"Eén incident, één fanaticus, één verraderlijke streek, de lont in het kruitvat...", rilt Helfrich. "Maar nee, men accepteert. Men heeft het hoofd gebogen, men gehoorzaamt de keizer."

Doodstil

De atmosfeer is geladen als de Japanse delegatie aan boord komt. Honderden zeelieden kijken zwijgend toe als de vertegenwoordigers van de Japanse regering en strijdkrachten passeren. "Elf mannen, elf maskers", ziet Helfrich. "Stijf doodstil, geen spier op hun gezicht vertrekt."

Het is aan de Japanners om als eerste te tekenen, zwijgend en afgemeten. Het enige geluid komt van de meeuwen en snorrende filmcamera's.

Daarna is het de beurt aan MacArthur. Hij vraagt de generaals Wainwright en Percival achter hem te komen staan. Een krachtig symbool: een Amerikaan die de Filipijnen moest opgeven en de Brit die de Slag om Singapore verloor. Beiden zijn net bevrijd uit krijgsgevangenschap.

Helfrich: "Ik gluur om mij heen. Iedereen staat roerloos, beheerst en zelfbewust in zijn trots en vreugde, maar de spanning staat op aller gezicht te lezen." Een verslaggever is ervan overtuigd dat hij ook MacArthurs hand ziet trillen als hij het document ondertekent.

Hierna komen de andere geallieerde vertegenwoordigers aan de beurt. Uit China, al sinds 1937 in oorlog met Japan, en Rusland, dat slechts twee dagen meevocht. Tevreden leest Helfrich dat hij tekent namens het Koninkrijk der Nederlanden, waar ook Nederlands-Indië onder valt.

Hij is zich ervan bewust dat er daar nog een moeilijke taak voor hem wacht: Nederland is bij lange na nog niet klaar om de kolonie weer te besturen. Hij is dus afhankelijk van de Britten, die hun schaarse troepen eerst zullen inzetten om de eigen macht in de regio te herstellen.

Pas eind september zal het eerste schip naar Java worden gestuurd, een verknoeide maand vindt Helfrich. Hij twijfelt er niet aan dat de Indonesische rebellen en hun bevriende Japanners in hun vuistje lachen. "Een gezagsvacuüm waarin Japanners noch Indonesiërs iets van de overwinnaars merken, schaadt het westers prestige ten zeerste."

President Truman rept niet over koloniale beslommeringen in zijn toespraak vanuit Washington. "We denken aan hen die onze vrijheid hebben verdedigd ten koste van hun eigen leven. Aan hen hebben we de verheven plicht om ervoor te zorgen dat door hun offer de wereld beter en veiliger wordt."

Ook MacArthur herdenkt iedereen die de vrede niet mag meemaken. "Ik spreek voor de duizenden zwijgende lippen, voor eeuwig verstomd in de jungles, moerassen, stranden en diepe zeeën op ons pad door de Stille Oceaan. De duizenden die zoveel deden om de wereld weer veilig te maken."

Als de Japanse delegatie na een half uur het schip weer verlaat, pepert de Amerikaanse luchtmacht nog even zijn overmacht in: boven de Missouri passeren vele honderden bommenwerpers in formatie, vol Amerikaanse bezettingstroepen.