Een geheime Amerikaanse missie is erin geslaagd de hoogste Nederlander in Japanse krijgsgevangenschap te bevrijden. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, de in 1942 opgepakte gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, werd bevrijd bij een gewaagde missie om prominente gevangenen te redden.

Teams van Amerikaanse militairen werden ver achter de Japanse linies gedropt, in bezet China, om te voorkomen dat bewakers krijgsgevangenen uit de weg zouden ruimen. "We hadden ontdekt dat bij eerdere capitulaties de Japanners krijgsgevangenen hadden vermoord", zegt een van de teamleden, Hal Leith. De doden zouden immers niet over wantoestanden kunnen getuigen.

Leith werd gekozen voor een missie naar Mukden, in Noordwest-China. Toen hij met vijf anderen en zeventien vrachtparachutes landde, ontdekte hij dat de Japanners er nog niet gehoord hadden van de capitulatie. Een patrouille die ze tegenkwamen richtte onmiddellijk wapens op hen.

"Een van mijn teamgenoten riep 'ik ga vechtend ten onder' en wilde zijn pistool pakken. Maar ik zei hem: 'als je dat doet, schiet ik je zelf neer'," zegt Leith. "Dus hij deed niks, en op dat moment kwamen er nog meer Japanners uit de bosjes, die zich daar verscholen hadden. Als hij zijn pistool had gepakt, waren we er allemaal aan gegaan."

Met een witte zakdoek konden de Amerikanen duidelijk maken dat ze wilden praten. Geblinddoekt en vastgebonden werden ze naar het hoofd van de plaatselijke Kempeitai gevoerd. Hij wist de volgende ochtend bevestiging te krijgen dat Japan had gecapituleerd.

Leith: "De kolonel zei: 'Ik heb opdracht gekregen me over te geven. Ik zal harakiri plegen, komt u kijken.' Ik zei hem dat we niet wilden dat hij zichzelf iets aandeed, zodat hij ervoor kon zorgen dat zijn mensen ons en de gevangenen goed behandelden."

Nu kon het team eindelijk naar de 1600 krijgsgevangenen in het kamp bij Mukden worden gebracht. Britten, Amerikanen, Nederlanders en Australiërs die vaak al jaren vastzaten. Daar bleek dat een dertigtal belangrijke personen eerder al naar een ander kamp was overgebracht, 200 kilometer verderop.

Er werd besloten een dokter op pad te sturen, samen met Leith. Hij spreekt namelijk niet alleen vloeiend Chinees, maar ook Russisch; belangrijk omdat de Sovjetunie Mantsjoerije een paar dagen geleden is binnengevallen. De reis per trein naar het andere kamp (met een Japanse escorte) duurde een dag.

Hoofdprijs op deze locatie was de Amerikaanse generaal Wainwright (61), de hoogste Amerikaanse commandant in krijgsgevangenschap. Hij had zich in 1942 op de Filipijnen met 11.000 man moeten overgeven tijdens de Slag om Corregidor. Hij kon niet geloven dat hij ondanks dit pijnlijke verlies als een held wordt gezien in de VS.

Naast Wainwright werden hier ook de Britse gouverneurs van Hongkong en Singapore aangetroffen en vijf Nederlanders: Tjarda van Starkenborgh Stachouwer dus, opperbevelhebber Hein ter Poorten, de gouverneur van Sumatra en twee andere generaals. Enkele andere Nederlandse commandanten bleken enige maanden geleden te zijn vermoord.

"Ik voel me volkomen gezond", zegt de gouverneur, die toegaf dat hij flink was afgevallen. "Anderen waren er soms slechter aan toe. De een kan nu eenmaal beter tegen geringe voeding dan een ander."

De prominenten worden zo snel mogelijk per vliegtuig gerepatrieerd, de andere bevrijden zullen nog even moeten wachten op vervoer. Door heel Azië wachten immers nog zo'n 150.000 oud-gedetineerden - militairen en burgers - tot ze weer naar huis kunnen.