"Die lucht die hier hangt, afschuwelijk!", verzucht Anje van Maanen,. Ze is net in Oosterbeek teruggekomen na een maandenlange evacuatie. Ook volgens de 12-jarige Chris van Roekel hangt er constant een "heel sterke, penetrante lucht van ontsmettingsmiddel" in het dorp.

In Oosterbeek en Arnhem is een begin gemaakt met het opgraven van Britse militairen die zijn omgekomen tijdens de Slag om Arnhem, september 1944. Tijdens die hectische oorlogsdagen zijn honderden gesneuvelde soldaten in tuinen, bossen en langs wegen begraven. Deze veldgraven zijn vaak gemarkeerd door een kruis van takken met een naam erop en soms ook een helm.

Een detachement van de Britse Eerste Luchtlandingsdivisie is bezig na te gaan waar al die veldgraven zich bevinden. Tot op heden zijn ongeveer 1100 graven gevonden waarvan 400 met een naam. Bij 700 graven is de naam nog onbekend.

De bevolking wordt opgeroepen mee te zoeken. Als mensen graven van Airborne soldaten weten te liggen die niet zijn voorzien van een kruis of de namen weten van de mannen in de graven die als onbekend gemerkt zijn, moeten ze dat melden bij de autoriteiten.

Het stonk heel erg naar carboleum, want ze waren vijf lichamen aan het opgraven in onze tuin.

"Ons dorp lijkt wel een oorlogskerkhof", zegt Jan Loos. "Overal liggen Britten begraven. Wij hebben er twee in de tuin. We hebben er een mooi heuveltje op gemaakt, met een bloemetje."

"Wij mochten van onze ouders ineens niet door de poort achterom, we moesten aan de voorkant van ons huis naar binnen", vertelt Wil Rieken. "Het stonk heel erg naar carboleum, want ze waren vijf lichamen aan het opgraven in onze tuin. Ze hadden van die pakken aan en grote handschoenen. Wat we roken was een ontsmettingsmiddel."

Chris van Roekel gaat samen met zijn vrienden stiekem kijken bij de opgravingen, die soms moeizaam verlopen. "Die lichamen hebben negen maanden in de grond gelegen. Die vallen helemaal uit elkaar." Echt geschrokken is hij niet, zegt hij. Hij heeft tijdens de gevechten vorig jaar al veel dode militairen gezien.

Iets verderop in Oosterbeek klinken intussen geregeld explosies en beschietingen, alsof de oorlog nog in volle gang is. Het geluid is afkomstig van de opnames van een film over de Slag om Arnhem, waarin zo'n 200 Britse soldaten die hier vorig jaar zelf vochten, de situatie nu naspelen voor de film.

"Het is een schrille tegenstelling", vertelt Anje van Maanen. "Terwijl de Britse militairen hun oorlogsfilm opnemen, worden hier hun dode kameraden weer opgegraven."

De Nederlandse Heidemaatschappij is sinds vandaag begonnen met de aanleg van de Britse Airborne begraafplaats waar de militairen herbegraven worden. Het oorlogskerkhof ligt tegenover de burgerbegraafplaats in Oosterbeek. De Britse legerleiding is akkoord gegaan met dit terrein dat door waarnemend burgemeester Ter Horst van de gemeente Renkum is aangeboden.

Tot onze verrassing worden we overal welkom geheten. We hadden precies het tegenovergestelde verwacht.

Ter Horst in inmiddels bezig met de planning van een grote herdenking, waarbij hij de Britse soldaten die nu in Oosterbeek zijn ter gelegenheid van de filmopnames wil uitnodigen. Hij voert daarover gesprekken met de Britse generaal-majoor Urquhart, die ook tijdelijk in Oosterbeek is.

Urquhart staat welwillend tegenover het plan. Hij is tegelijkertijd verbaasd over de grote sympathie van de plaatselijke bevolking voor de Airborne soldaten. "Tot onze verrassing worden we overal welkom geheten. We hadden precies het tegenovergestelde verwacht, gezien de recente ontberingen en ellende."

Naar verwachting zal de eerste grote herdenking in september plaatsvinden.