SDAP-voorman Koos Vorrink is aangesteld om de zuivering van foute Nederlanders in goede banen te leiden. Als regeringsgemachtigde in algemene dienst moet hij misstanden tegengaan.

Hoewel een grootschalige bijltjesdag tegen NSB'ers en andere collaborateurs kon worden voorkomen, is er door het hele land wel sprake van excessen. Er zijn verhalen van mishandelingen van gevangenen en stelselmatig treiteren van verdachten, terwijl de schuld van deze personen nog altijd niet onomstotelijk is vastgesteld. Dat gebeurt in het openbaar, zoals bij moffenmeiden, maar ook in de verschillende interneringskampen die er zijn.

Zo beklaagde de oud-leider van de NSB Weerafdeling dat hij zwaar is mishandeld bij aankomst in de Scheveningse Strafgevangenis. Arie Zondervan zegt dat hij met gummiknuppels is bewerkt, knock-out is geslagen, woest werd kaalgeknipt en over glas moest lopen. Ook kreeg hij er nauwelijks eten.

"'s Zondags was het 'kijkdag'", voegt hij eraan toe. "Dan kwamen de Scheveningse familieleden en bekenden van BS'ers in de gevangenis en mochten ons in de cel bezichtigen. De bewaker gaf dan aan liefhebbers toestemming om mij af te ranselen en dat was zelden tegen dovemansoren gezegd."

Streng maar rechtvaardig en humaan, zonder weekhartigheid.

"Dat er wel eens fouten worden gemaakt is onvermijdelijk", meent Vorrink, maar "Duitse toestanden" wil hij niet tolereren. "Streng maar rechtvaardig en humaan, zonder weekhartigheid" noemt hij als motto voor de zuiveringen.

Vorrink is niet alleen een ervaren politicus als partijvoorzitter en Eerste Kamerlid, hij heeft tijdens de oorlog de effecten van collaboratie aan den lijve ondervonden. Als slachtoffer van de beruchte landverrader Anton van der Waals belandde hij in april 1943 in Duitse gevangenschap.

Englandspiel

Op dat moment was Vorrink een van de belangrijkste politieke leiders van het verzet. Hij was betrokken geweest bij de oprichting van Het Parool en bereidde als lid van het Nationaal Comité een overgangsregering voor na de oorlog voor. In het comité overlegde hij met andere prominente politici en bestuurders om na de oorlog een machtsvacuüm te voorkomen.

Hoewel Vorrink daarbij zeer voorzichtig te werk ging, viel hij voor de praatjes van Van der Waals. Die gaf zich uit voor Anton de Wilde, geheim agent van de Nederlandse regering, maar werkte in werkelijkheid voor de Duitsers.

Dankzij het Englandspiel, waarbij verzetszenders ongemerkt in Duitse handen waren gevallen, wist Van der Waals zelfs Radio Oranje zover te krijgen zijn dekmantel te bekrachtigen. De Engelse thee en sigaretten die hij presenteerde maakte het plaatje compleet: Vorrink wist niet dat ze uit buitgemaakte droppings afkomstig waren, maar dacht dat zijn contactpersoon ze uit Londen had gekregen.

Opgepakt

Door het verraad van Van der Waals kon de hele groep rond Vorrink in april 1943 worden opgepakt. Een van zijn medestanders viel zelfs met een hele koffer vol geheime documenten in handen van de Duitsers. Hij was zogenaamd op weg naar Londen op een door 'De Wilde' geregelde reis.

De opgepakte Vorrink en zijn medestanders verdwenen in de gevangenis, maar werden naar omstandigheden redelijk behandeld. Zo is de SDAP-topman ervan overtuigd dat de Duitsers geen rechtszaak tegen hem begonnen omdat dat tot de doodstraf had kunnen leiden; daar hadden de nazi's in deze fase van de oorlog geen behoefte aan bij een prominent politicus.

In mei 1945 werd Vorrink bevrijd uit Sachsenhausen, waar hij ruim een jaar had vastgezeten. De nieuwe premier Schermerhorn had hem graag in zijn kabinet opgenomen, maar Vorrink achtte dat niet te verenigen met zijn voorzitterschap van de SDAP.