"Ik zag zo tegen dat eindexamen op, maar nu gaat het niet door! Ik heb staan juichen van blijdschap!" De 17-jarige Plony Bakker, uit de vijfde klas van de HBS in Goes, zat vanmiddag gebogen over haar scheikundeboeken, toen haar moeder haar naar beneden riep. "'Ze zeggen op de radio dat de examens niet doorgaan', vertelde ze me."

Bij Koninklijk Besluit is vandaag bepaald dat alle leerlingen in het eindexamenjaar van hun middelbare school of de kweekschool hun diploma krijgen, zonder dat ze daarvoor examen hoeven te doen. De maatregel is genomen omdat "de omstandigheden in het land geen uniforme examens mogelijk maken".

Tijdens de bezetting waren de scholen regelmatig gesloten of door de bezetter gevorderd. Daarnaast moesten leraren en leerlingen onderduiken of werden weggevoerd voor de Arbeitseinsatz. Met name in het afgelopen jaar is van een normaal verloop van het lesprogramma vrijwel geen sprake geweest.

"Ik ben zo opgelucht, omdat we veel gaten in onze kennis hebben. De lessen zijn vaak niet zijn doorgegaan door de oorlog. Vooral bij scheikunde levert dat problemen op", zegt Plony.

'Grotere levenservaring'

Tegenover het tekort aan opgedane schoolkennis staat "de grotere levenservaring van deze leerlingen", zo luidt de toelichting bij het Besluit. "Velen zijn de laatste jaren voor moeilijke problemen komen te staan die leerlingen van hun leeftijd zelden of nooit tevoren hebben meegemaakt."

Wat ook meespeelt is dat er veel jongens zijn die zich voor militaire dienst hebben aangemeld voor de strijd in Nederlands-Indië. Voor hen is het van belang dat ze een afgeronde schoolopleiding hebben voordat ze naar het Verre Oosten vertrekken.

Alleen leerlingen van wie de schoolleiding vindt dat zij "op grond van hun gedragingen tijdens de bezetting daarvoor niet in aanmerking behoren te komen", zijn van de regeling uitgesloten. Daarbij wordt gedacht aan voormalige Jeugdstormleden en aan leerlingen die leraren of medeleerlingen bij de Duitse bezetter hebben aangegeven.

Tom Rinkema (19), die in de zesde klas van het Christelijk Gymnasium in Den Haag zit, is het afgelopen jaar nauwelijks naar school geweest. "Ik zat thuis verstopt omdat de Duitsers jonge jongens zochten voor de Arbeitseinsatz. Boven de stortbak van het toilet kon ik me verbergen. Bovendien hadden we te maken met de hongerwinter. Mijn schoolwerk heeft veel geleden onder de situatie."

Ook Tjerk Tjerkstra uit Sneek heeft zich maandenlang moeten verschuilen voor de Duitse bezetter. Een keer kwamen ze huiszoeking doen. "Ik hoor nog die zware laarzen op de trap, maar ze hebben me gelukkig niet gevonden."

Tjerk is dolgelukkig dat hij straks zijn gymnasiumdiploma op zak heeft. "Ik wil geneeskunde gaan studeren in Amsterdam." Bang dat zijn diploma in de ogen van anderen misschien minder waard is, is hij niet. "Ik kan nu door en ik ben heel gemotiveerd, dat is het belangrijkste."

De 16-jarige Jan Vrijheid zat in Velp dicht bij het front, toen in september vorig jaar operatie Market Garden begon. Jan zat met zijn ouders ondergedoken bij familie, omdat zijn vader weigerde tankgrachten te graven voor de Duitsers. "Ik kon in september al niet meer naar school", vertelt Jan. "Er was een leraar die nog een week thuis les heeft gegeven, maar dat hield toen ook op. De situatie was gevaarlijk, er werd veel geschoten."

Hij krijgt zijn mulo-A-diploma. Jan droomt ervan om naar de Zeevaartschool in Vlissingen te gaan, maar daarvoor heeft hij een B-diploma nodig. Hij gaat komend schooljaar terug naar de mulo om dat te halen.

Verliefd

Voor Plony is het nog onduidelijk wat ze gaat doen als ze haar diploma op zak heeft. "Ik wil dolgraag gaan studeren, maar bij ons thuis is er geen geld voor. Mijn vader heeft alleen gespaard voor de studie van mijn jongere broertje."

Haar Engels blijft ze in ieder geval geduldig oefenen, ook al gaat het examen niet door. Ze heeft een Canadese soldaat ontmoet, op wie ze verliefd is geworden. "Ik schrijf mijn dagboek in het Engels, zo word ik er steeds beter in."