Eindelijk op weg naar huis! Ontheemden die in bevrijd Zuid-Nederland waren gestrand mogen vanaf vandaag doorreizen naar het noorden en westen van het land. De eerste treinen zijn vertrokken vanuit Maastricht en Eindhoven.

Zolang de strijd nog woedde konden teruggekeerde Joden, krijgsgevangenen, dwangarbeiders en politieke gevangenen niet doorreizen naar hun woonplaats. Ook toen de vrede getekend was bleef terugkeer verboden, vanwege voedseltekorten, verwoeste infrastructuur en de quarantaine van West-Nederland.

Zo wachten er momenteel ongeveer 60.000 landgenoten in het zuiden en 20.000 in het oosten. Zij werden in opvanggemeentes ontluisd, medisch gekeurd en gecontroleerd op hun politieke verleden en vervolgens opgehokt in scholen, fabriekshallen of - wie geluk had - bij burgers thuis.

Overnachting in concentratiekamp

Nu komt daar langzaam een einde aan. Vanochtend om 06.00 uur vetrokken vanuit Eindhoven en Maastricht elk duizend man per spoor naar verzamelpunt Nijmegen. Daar moeten de reizigers overstappen op vrachtauto's, voor de reis naar Kamp Amersfoort.

In het voormalige concentratiekamp moet de nacht worden doorgebracht. Morgen volgt dan het laatste stuk van de reis, per spoor naar Amsterdam, Rotterdam of Utrecht.

In die steden kunnen terugkeerders zich melden voor verdere hulp bij opvang of doorreis naar hun woonplaats, een nieuwe bonnenkaart en een medische inspectie.

Daarbij wordt ook gekeken of iemand vrijwillig naar het buitenland is vertrokken om de nazi's te helpen, of gedwongen. De ontvangst voor iemand met een 'V' in zijn aanmeldingskaart gestempeld, is een stuk minder hartelijk.

Veel ontheemden waren slecht te spreken over de hele operatie. Bevrijding uit gevangenschap was het begin van een lange reis op eigen houtje naar Nederland, of lang wachten om gehaald te worden. Bovendien was de ontvangst vaak kil.

"Het eerste welkom op vaderlandse bodem was het verzoek om de goederenwagons waarin wij zes dagen hadden gezeten, niet te verlaten", zegt een teruggekeerde krijgsgevangene. "Een verzoek waaraan wij ons toch maar niet hebben gehouden."

Een ander noemt de organisatie "klungelig en schandalig" en voelt zich aan zijn lot overgelaten. "Eén kopje melk, dat is alles wat ik ooit van het Rode Kruis heb gekregen", zegt hij over zijn aankomst in Maastricht.

Het Militair Gezag erkent dat er fouten zijn gemaakt. Toch bestaat ook de hoop dat de kritiek zal verstommen als de ontheemden de komende tijd weer veilig thuis zijn.