De Nederlandse Volksbeweging heeft ambitieuze plannen. Waar anderen nadenken over wederopbouw van het politieke bestel, denkt deze brede groep politici eraan het verzuilde systeem neer te halen. Vandaag was de oprichtingsbijeenkomst in het Amsterdamse Krasnapolsky.

"Wij hebben nu meer dan ooit de plicht, maar ook de kans, om als volk opnieuw te beginnen", legt Willem Banning uit, een van de voormannen van de NVB. "We zien onze nederlaag van mei 1940 als meer dan een militaire overweldiging. Wij zijn ervan overtuigd dat in oorlog en bezetting vele zwakheden in ons nationale leven aan de dag zijn gekomen."

Banning somt op wat er mis was in Nederland voor de oorlog. Economische crisis, massale werkloosheid, een slechte landsverdediging en politici die vooral met hun eigen baantjes bezig waren.

Samenwerken

Hij vergelijkt ons land met een huis dat tijdens de oorlog beschadigd is geraakt en leeggeroofd. "Maar het was ook al voor de oorlog lelijk verzakt. Het moet volkomen worden herbouwd."

De eensgezinde inzet die Nederlanders toonden in de strijd tegen de Duitsers hoopt de NVB om te zetten in betrokkenheid bij de nieuwe samenleving. Burgers moeten verantwoordelijkheid nemen om een rechtvaardige maatschappij op te bouwen.

Belangrijk daarbij is dat verzuilde maatschappij wordt ontmanteld. De NVB wil boven het gekibbel over klassenstrijd of confessionele denkbeelden uitstijgen. Niet het afzetten tegen andere partijen moet centraal staan, maar het streven naar samenwerking.

Overleg in gevangenschap

Opmerkelijk is dat dit plan is uitgewerkt door politici uit verschillende politieke zuilen. Christelijk sociaaldemocraat Banning wordt gesteund door de Limburgse katholiek Wijffels, CHU'er Lieftinck, De Quay van de opgeheven Nederlandse Unie, gereformeerd predikant Buskes en vele anderen.

Zij hebben uitgebreid de kans gehad te bedenken hoe Nederland eruit moet komen te zien tijdens gevangenschap in het Brabantse Sint-Michielsgestel. Daar waren prominente Nederlanders als gijzelaars vastgezet om medewerking van landgenoten te garanderen.

De mannen werden er met de dood bedreigd, maar het leven was er relatief aangenaam met mogelijkheden tot ontspanning, educatie en discussie. "Hitlers Herrengefängnis" bood kans uitgebreid te netwerken. "Een soort gedwongen Rotary." Langzaam ontstond zo de wens om een brede volksbeweging op te richten.

Het initiatief heeft in ieder geval de sympathie van Wilhelmina. Niet voor niets overweegt ze NVB-man Schermerhorn aan te stellen als premier van het eerste naoorlogse kabinet.

De koningin pleit al langer voor vernieuwing, uiteraard met haarzelf als boegbeeld in het nieuwe systeem. "Bevrijding mag niet betekenen terugkeer tot het oude", redeneert zij. "Men verlangde te midden van de oorlog niet alleen naar de bevrijding, maar naar een nieuwe tijd."

De komende tijd gaat de NVB leden werven (oud-NSB'ers zijn niet welkom). Hoe succesvol de strijd tegen de gevestigde orde gaat worden, zal daarna moeten blijken.