Helder tot halfbewolkt, droog weer. Vrij warm. Zwakke tot matige noordelijke tot oostelijke wind. Dat was de weersverwachting voor vrijdag 10 mei, de dag van de Duitse inval. Het zou het laatste KNMI-bericht in vijf jaar worden; nu worden de werkzaamheden hervat.

Meteorologie is cruciaal voor oorlogsmissies, dus het instituut werd na de inval onder gezag van de Duitse Wehrmacht geplaatst. Verwachtingen werden bijna niet meer opgesteld; de gegevens die nog werden verzameld waren strikt geheim en werden niet gedeeld.

"Er mocht niets meer aan meteorologie gedaan worden", vertelt KNMI-medewerker Herman Bijvoet. "Het enige wat doorging naast klimatologische waarnemingen waren de waterstandsverwachtingen. Maar daar hadden de Duitsers geen kaas van gegeten."

Oorlog bemoeilijkt het werk

Het werk was sowieso al moeilijker geworden door de oorlog. Nadat Duitsland Polen had ingenomen en Frankrijk en Engeland Hitler de oorlog verklaarden, stopten omringende landen met het delen van meteorologische gegevens. Het KNMI kon hierdoor alleen werken met weersinformatie uit de neutrale landen en de eigen waarnemingen.

Bijvoet: "Je kreeg wel gegevens uit Noorwegen en IJsland. Ook uit Zweden, maar de Zweden wilden vanwege hun neutraliteit hun berichten niet via de radio uitzenden. De telexrollen werden door de KLM meegenomen uit Stockholm. De crew nam vlak voor vertrek de barometerstand op en maakte een clandestien weerbericht."

Naarmate de oorlog vorderde namen de spanningen bij het KNMI toe. Eind 1942 werd de Duitse leiding vervangen en kwam het instituut onder strenger Duits gezag. In de zomer van 1944 werden zelfs alle meteorologische instrumenten ingenomen en afgevoerd.

Met de bevrijding van het zuiden van Nederland verbrak het contact met weerstations als Maastricht en Vlissingen. Toen de geallieerden verder optrokken sloten de Duitsers op 26 maart het KNMI helemaal. De antennemasten werden opgeblazen en het gebouw werd verboden terrein.

Weer 'koninklijk'

Direct na de capitulatie keerden medewerkers weer terug. Ook het door de Duitsers verwijderde predicaat 'Koninklijk' is officieel terug in de naam.

Het is nog niet bekend wanneer het KNMI weer de weersverwachtingen in de dagbladen gaat verzorgen. Doordat nog niet alle weerstations zijn hersteld, ontbreken er voldoende gegevens voor de weermodellen.

Verzet

Twee medewerkers van het KNMI hebben de bezetting niet overleefd. De Joodse bibliothecaresse Kittie Koperberg werd in 1943 vermoord in concentratiekamp Sobibór. En de 33-jarige radiotelegrafist en KNMI-waarnemer Guus van Ginkel werd afgelopen november gefusilleerd.

Van Ginkel werd opgepakt nadat hij wekelijks meteorologische waarnemingen vanuit het KNMI aan een Utrechtse verzetsgroep doorspeelde, die deze naar Londen stuurde. Tijdens de bezetting hielpen meer KNMI-medewerkers mee met dit soort verzetshandelingen.

Het instituut is ook miljoenen ponskaarten en 20.000 historische scheepsjournalen kwijtgeraakt. Dit onvervangbare wetenschappelijke bronmateriaal over de periode 1854 - 1938 is afgelopen december weggevoerd door de Duitsers, naar verluidt om op te slaan in bomvrije schuilplaatsen.

Het is nog niet duidelijk waar deze documenten en de geroofde meteorologische apparatuur zich precies bevinden. Momenteel wordt alles op alles gezet om dit verdwenen materiaal weer terug te vinden.