"Ik ben nooit een actief verzetsman geweest in de zin van iemand die sabotagedaden pleegt, postkantoren overvalt of valse papieren maakt", geeft Willem Drees toe. Zijn strijd voerde hij als Vertrouwensman met vergaderingen en papier. En daar is nu abrupt een einde aan gekomen.

Drees, voor de bezetting Kamerlid voor de SDAP, werd in augustus vorig jaar benoemd tot een van de vijf vertrouwensmannen van het kabinet in bezet gebied. Om te voorkomen dat er een machtsvacuüm zou ontstaan als de Duitsers vertrokken voordat het kabinet kon terugkeren, werden ervaren bestuurders gekozen om 'op de zaak te passen'.

De aanstelling verliep met een esotherisch bericht: het kabinet meldde dat het Cleopatra, Dreyfus, Cranborne. Sonloup en Bossus had aangesteld. Pas een tweede bericht maakte duidelijk dat de eerste drie letters van elke naam naar de vertegenwoordigers verwees: Cleveringa, Drees, Cramer, Van Sonsbeck en Bosch van Rosenthal.

Omdat de bevrijding maanden langer op zich liet wachten dan verwacht, werd dit College voor Vertrouwensmannen de spreekbuis voor bezet Nederland. Als een soort noodkabinet overlegde het met het verzet, debatteerde met Londen over onderhandelingen met de Duitsers en maakte het plannen voor na de bevrijding.

Pas op 6 mei kreeg het publiek te horen van deze werkzaamheden. Op het bordes van het Haagse stadhuis las voorzitter Bosch van Rosenthal een proclamatie voor. "Zoals ons volk sterk was in de verdrukking, zo getuige het in elk opzicht van kracht en zelfbeheersing bij de bevrijding." Zijn toespraak werd als een extra editie van de Staatscourant uitgegeven, met oranje randje.

Hij had kort hiervoor te horen gekregen dat zijn broer enkele weken daarvoor door onbekenden was vermoord bij zijn onderduikadres.

Strijd met Militair Gezag

Kort na de proclamatie begon echter de na-ijver van het Militair Gezag. Ook deze organisatie was door het kabinet opgezet om de macht over te nemen in bevrijd gebied. "Er was dus sprake van een dubbele opdracht, zowel aan ons als aan Kruls. Het gaf alleen maar verwarring."

De Vertrouwensmannen vonden principieel dat er geen militaire machthebber moest komen in Den Haag. "Kruls, een dominerend man, ging veel te ver", sputtert Drees tegen. "Hij trok als militair allerlei zaken op burgerlijk gebied naar zich toe."

De opstelling naar de Vertrouwensmannen vond Drees ronduit vijandig. Kruls weigerde een eerste ontmoeting met de mannen tot hij voorzitter Bosch van Rosenthal persoonlijk had overtuigd de macht af te staan.

"Het was voor ons beiden een moeilijk gesprek", erkent Kruls. "Ik was misschien wat hard van stapel gelopen, maar het leek mij toch een onaanvaardbare zaak om eerst aan een ontvangst deel te nemen en dan later een zo principieel probleem te gaan bespreken."

Afscheidsdiner

Vandaag, tijdens de eerste kabinetsvergadering in Den Haag, is er definitief een eind gekomen aan het college. Een voorstel van premier Gerbrandy om de groep als adviesraad aan te houden, haalde het niet in de ministerraad.

Een blijk van dank of een bezoekje aan de koningin zit er voor de mannen niet in. Er werd zelfs niet geïnformeerd of ze nog kosten hadden gemaakt voor hun illegale werk.

Wel is de groep van plan over enkele dagen nog bijeen te komen voor een afscheidsdiner. Vanwege de hongersnood is het menu bescheiden: pastei en bouillon vooraf, gebakken spek met sla en aardappelen als hoofdgerecht en toe pudding, kaas en mokka.