Drie weken nadat Putten enthousiast de bevrijding vierde, is het Veluwse dorp in diepe rouw gedompeld. De hoop is verdwenen dat de honderden Puttense mannen die bij een razzia door de Duitsers werden weggevoerd, spoedig heelhuids zouden terugkeren.

Over het lot van de begin oktober 1944 verdwenen mannen was tot nu toe weinig bekend. Vandaag, op Hemelvaartsdag, is kapitein Van Praag teruggekeerd uit Duitsland met slecht nieuws. Hem was als verbindingsofficier bij het Britse leger op 20 april gevraagd het lot van de Puttenaren te onderzoeken.

In Duitsland trof hij enkele Puttense overlevenden aan. Zij konden hem vertellen dat een groot deel van de mannen niet meer leeft. Van anderen is hun lot nog onbekend. Met een lange lijst met namen van omgekomen mannen keerde Van Praag terug naar Putten.

De mensen zaten als domme doodsbleke beelden te luisteren naar de verschrikkingen die ze te horen kregen.

In angstige afwachting waren de Puttenaren vanavond laat bij elkaar gekomen in de kerk, waar dominee Holland de dodenlijst voorlas.

"Ontzettend was dat", vertelt Holland. "Een lijst van ongeveer 180 namen heb ik, bij walmend petroleumlicht, voorgelezen. Ik moest mij hard houden om het te doen, terwijl de mensen als domme doodsbleke beelden zaten te luisteren naar de verschrikkingen die ze te horen kregen."

"Welk een ontsteltenis. Allen dood!", vertelt een ooggetuige die in de kerk was. "Enige zonen op wie de ouders al hun hoop hadden gebouwd. Sterke vaders, de trots van vrouw en kinderen. Bij mevrouw A. vier weg. Van mevrouw B. man en twee zoons weg. Er is geen familie zonder rouw."

Een van de Puttense mannen die naar Duitsland is afgevoerd en de oorlog wel heeft overleefd, is Jaap van Wincoop. Hij werd eind maart door de Amerikanen bevrijd toen hij in een ziekenhuis in Zuid-Duitsland lag. De geallieerden hebben hem naar Parijs overgebracht, waar hij verder kan herstellen voordat hij terugkeert naar Putten.

"Ik zat destijds ook in de trein samen met de andere mannen uit Putten", vertelt hij. Een ontsnappingspoging heeft hij niet gewaagd. "Ik kon mijn vader die naast me zat, toch niet in de steek laten. We hadden er trouwens geen idee van dat we op weg waren naar een concentratiekamp. Daar hadden we nog nooit van gehoord. Ik dacht dat we bij boeren in Duitsland te werk gesteld zouden worden."

Toen ze aankwamen in kamp Neuengamme sloeg de schrik hen om het hart. "We zagen daar levende skeletten in zebrapakken lopen. We werden meteen kaalgeschoren en alles wat waarde had, werd ons afgenomen." Te eten was er nauwelijks en de gevangenen moesten er onder erbarmelijke omstandigheden werken en slapen.

Puttenaren verdeeld

Al na enkele dagen werd de groep uit Putten verdeeld over diverse buitencommando's van concentratiekamp Neuengamme. Van Wincoop kwam met een aantal van hen eerst in kamp Husum en daarna in kamp Ladelund terecht, waar de omstandigheden nog slechter waren dan in Neuengamme.

Zeven dagen in de week moesten ze tankvallen graven. De opzichters gedroegen zich als beulen, de meeste mannen hadden geen sokken aan en stonden dagenlang in het water. Schoon drinkwater was er niet en binnen zes weken stierven 1500 van de 2000 mannen in het kamp.

"De dood was overal om je heen", vertelt Van Wincoop." Het heengaan was voor iedereen verschillend. De één zong psalmverzen terwijl de ander vloekend stierf." Zijn vader stierf aan bloeddysenterie. Hoewel hij er niet heen mocht van de bewaking, lukte het Van Wincoop zijn vader voor zijn dood nog één keer de hand te drukken.

Van Wincoop ging nogmaals op transport en kwam terecht in Zuid-Duitsland, vlak bij de frontlinie, waar hij aan het spoor moest werken. Als door een wonder overleefde hij een bombardement en kwam terecht in een klein ziekenhuis, waar de Amerikanen hem korte tijd later bevrijdden.

Over enkele weken hoopt hij weer thuis te zijn in Putten. Hoeveel mannen net als hij zullen terugkeren is nog de vraag. Na de onheilstijding van vandaag houdt de Puttense bevolking er rekening mee dat de lijst met namen van omgekomen mannen de komende maanden nog veel langer zal worden.