Het was "het meest aangrijpende halfuur van mijn leven", verzekert Jacob van der Gaag over het bezoek aan het hoofdkwartier Seyss-Inquart. "Met nauwelijks verholen superioriteit" verzocht de hoogste nazi in ons land de verzetsman gisteren om namens hem een boodschap aan de regering in ballingschap over te brengen.

Seyss zoekt toenadering om twee redenen. Hij hoopt dat de geallieerden voedsel en brandstof kunnen leveren om de hongersnood in West-Nederland te verlichten. Tegelijkertijd wil hij hen op het hart drukken Festung Holland niet aan te vallen.

"Als dit gebeurt zal West-Nederland 'rücksichtslos' onder water gezet worden", waarschuwde Seyss. De rijkscommissaris legde uit dat hij van Hitler bevel had gekregen de Nederlandse kust te verdedigen en van plan is zich aan die opdracht te houden.

Hoewel Van der Gaag in januari al eens stiekem heen en weer was gereisd naar Londen, hield hij zich tegenover Seyss van den domme. "Hoe wilt u dat ik naar Engeland ga? De KLM vliegt nu niet", zei hij met een brutaal lachje.

Het antwoord van de landvoogd schokte hem. "U neemt precies dezelfde weg, die u een paar maanden geleden hebt genomen om naar Engeland te gaan." En passant liet de Duitser weten ook Van der Gaags onderduikadressen te kennen.

Het lukte Van der Gaag koelbloedig te blijven. "Ik begreep dat hij om de strop te ontgaan mij méér nodig had dan ik hém", zegt hij over het 'spelletje blufpoker'. "Ik moest hem duidelijk laten blijken dat hij van mij afhankelijk was."

Per Duitse auto

Van der Gaag eiste af te reizen in zijn eigen Britse uniform met dienstwapen (waarvan Seyss op zijn beurt schrok). Ook bedong hij dat tijdens zijn tocht door de Biesbosch er geen radio's zouden worden uitgepeild, zodat hij kon berichten als hij veilig was aangekomen. Na Seyss' "Na gut, einverstanden..." begon hij aan de reis.

Met een Duitse auto haalde hij in Sliedrecht een verbaasde liniecrosser op om hem in een Duitse boot door natuurgebied te loodsen. Zijn Duitse helpers, die niets van zijn opdracht afwisten, zagen hem geamuseerd het Britse uniform aantrekken, overtuigd dat het om een spionagemissie ging.

In bevrijd gebied werd Van der Gaag onmiddellijk naar premier Gerbrandy gebracht, die met hem terugreisde naar Londen. "Ik zal een hele toer hebben sommige van mijn ambtgenoten te overtuigen", verzuchtte de minister-president al.

Niet onderhandelen?

Veel Nederlanders zijn namelijk de mening toegedaan dat er totaal niet onderhandeld dient te worden met de nazi's. Zij willen alleen een overgave zonder voorwaarden.

Het College van Vertrouwensmannen hoopt echter dat besprekingen met Seyss-Inquart ook een einde kunnen brengen aan de razzia's en executies van Todeskandidaten, naast verlichting van de hongersnood. Seyss zou daartoe bereid zijn als het verzet afziet van verdere aanslagen.