Terwijl er fel gevochten wordt tegen de nazi's heerst er binnen de Gereformeerde Kerk een andere strijd. Ingewikkelde theologische vraagstukken leidden er tot een kerkscheuring die dwars door gemeentes en gezinnen loopt.

In elke editie van het blad Reformatie Stemmen staan er nieuwe kerken die zich hebben losgemaakt van de moederkerk. Met plaatsen als Alblasserdam, Zuidbroek, Maastricht en Zwijndrecht staat het aantal 'vrijgemaakte' kerken nu op 78. In totaal gaat het om duizenden gelovigen.

Het is haast onmogelijk een korte samenvatting te geven van het conflict, dat al in de vooroorlogse jaren opspeelde. De mannenbroeders twisten over een esoterisch vraagstuk, de "veronderstelde wedergeboorte" bij de doop. Is de ziel van een gedoopt kind dan al gered, of moet dat verbond met God eerst nog maar eens blijken uit zijn levenswandel?

Het conflict verhardde toen de synode die een antwoord op de kwestie moest formuleren midden in de oorlog tegenspraak verbood. Ineens ging het debat ook over de vraag of de synode daarmee niet buiten zijn boekje was gegaan.

Scheurmaking

Toen theoloog Klaas Schilder bleef protesteren werd hij vorig jaar wegens "scheurmaking" geschorst als predikant en hoogleraar in Kampen. Steeds meer gelijkgestemden door het hele land besloten daarop ook de 'synodalen' de rug toe te keren. Met veel ruzie, verdriet en argwaan tot gevolg.

In Reformatie Stemmen spreken de dissidenten over onschriftuurlijke of zondige synodebesluiten. Een vrijgemaakte vrouw weigerde pertinent nog te kerken met haar zus, want "ik ga alleen naar de kerk waar Gods Woord verkondigd wordt."

"Je kan het verschil wel merken hoor, dat ze fel zijn", zegt een gelovige die de kerk trouw bleef. "Ik haat niet de vrijgemaakten, maar ik kan ze niet uitstaan, want zij komen alleen in de hemel, hè."

Salomonsoordeel

Op verschillende plekken worden er zelfs rechtszaken gevoerd om knopen door te hakken. Zo velde de rechter in Groningen een salomonsoordeel door de Zuider- en Oosterkerk aan de synodalen toe te kennen en de Noorder- en Parklaankerk aan de bezwaarden, terwijl de Westerkerk moet worden gedeeld.

In Pieterburen wisten de vrijgemaakten wel het kerkgebouw in handen te krijgen, de synodalen moeten daar nu uitwijken naar de bovenzaal van een café. "Op last van hogerhand was er bij de laatsten geruime tijd politiebewaking tijdens de preek!", merkt Reformatie Stemmen op.

Schrijnend leed

De confrontatie loopt niet overal hoog op. De kerkenraad van Amsterdam heeft besloten er pas na de oorlog over na te gaan debatteren. "In verband met de moeilijke tijdsomstandigheden zal zoveel mogelijk gezwegen worden, zowel in de dienst des Woords als bij het huisbezoek".

Ook in Amstelveen kiest men ervoor de discussie "uit te stellen tot een tijd waarin rustige bezinning mogelijk is", nu "ons hart vol is van schrijnend leed". Dat betekent wel dat het meningsverschil nog een tijd door zal etteren.