Ruim vijfhonderd patiënten en een handjevol verpleegsters uit psychiatrisch ziekenhuis Dennenoord in Zuidlaren zijn onderweg naar het Friese Franeker. De patiënten uit Drenthe moeten plaatsmaken voor gewonde Duitse soldaten, zodat dat de verpleegsters van het ziekenhuis zich voortaan over hen kunnen ontfermen.

"De moffen behandelen ons als beesten", vertelt waarnemend hoofdzuster F. de Jong. De patiënten, die vaak verzwakt zijn, moesten eerst een eind naar de trein lopen. De mensen die niet konden lopen, werden met paard en wagen gebracht door de boeren uit het dorp.

Beddengoed of extra kleding mag niet worden meegenomen. Duitse militairen houden de wacht of alles volgens plan verloopt. De verpleegsters maken zich grote zorgen om de patiënten. "Het is zo'n zielig gezicht, zo zonder dekens. Je moet huilen, of je wilt of niet."

Dreiging

Vorige maand werd al duidelijk dat de Duitsers hun zinnen hadden gezet op Dennenoord. Een deel van de patiënten en verpleegsters werd al overgeplaatst naar het Groningse Wagenborgen. Gewonde Duitsers kregen de matrassen, dekens en kussens. De overgebleven patiënten, ziek of niet, moesten het voortaan doen met een laagje stro en wat lakens.

De verpleegsters vrezen voor het leven van hun patiënten, door de eerdere dreigementen van de Duitsers. "Een Duitse officier kwam het paviljoen binnen met het bericht dat alle patiënten diezelfde nacht een dodelijke injectie zouden krijgen", vertelt een van de verpleegsters.

"Daarnaast ontving de hoofdverpleegster eens een bericht van het Duitse hoofdkwartier dat ons paviljoen, inclusief alle bewoners, binnen 15 minuten zou worden opgeblazen."

Duur en Minderwaardig

Al in de jaren twintig werd er in Duitsland gedebatteerd over geesteszieken. De patiënten zouden de staat alleen maar tot last zijn, te veel geld kosten en het volk besmeten, zo betoogden voorstanders van 'sociaal darwinisme'.

Toen Hitler aan de macht kwam, speelde hij hierop in. Er verschenen propagandabeelden met teksten als "Deze persoon met erfelijke afwijking kost de gemeenschap 60.000 Reichsmark. Dat is ook uw geld".

In 1933 ging een sterilisatie-programma voor geesteszieken van start in Duitsland. Vanaf 1939 moesten gehandicapte kinderen en volwassenen zich bovendien registreren. Kort daarop verdwenen tienduizenden naar 'speciale behandelcentra'.

Familie van de patiënten kreeg te horen dat bezoek niet mogelijk was vanwege de oorlog. Na enige tijd ontvingen zij onaangekondigd een urn en een overlijdenscertificaat, waarop stond aangegeven dat de patiënt was bezweken aan een hartaanval of longontsteking.

De onverwachte dood van grote aantallen mensen begon op te vallen. Zo zagen buurtgenoten stromen patiënten de instellingen binnengaan, gevolgd door rook uit de schoonstenen en een vreemde geur.

De bisschop van Münster hield een felle preek en startte een protest. Hitler wilde geen problemen met de katholieke bevolkingsgroep en zette de operatie stil, maar sloot de bisschop wel op. Toch verdwijnen er in nazi-Duitsland nog regelmatig gehandicapten en psychiatrische patiënten.

Boos

Hoewel er in Dennenoord geen patiënten zijn verdwenen, is de situatie in het ziekenhuis de laatste jaren erg verslechterd. Vanaf 1943 zat het verpleeghuis overvol, omdat 550 patiënten uit Haagse zusterinstelling Bloemendaal erbij zijn gekomen.

Door tekorten kunnen de grote ruimten niet meer goed verwarmd worden, is de voedselkwaliteit afgenomen en kampt men met hygiëneproblemen. Zuster A. van der Ploeg is boos. "Iedere Nederlander gruwt van dit volk dat ze ontzaglijk veel ellende over ons land gebracht heeft en nog steeds brengt. Ja, en in nog ergere mate."

"Wanneer zal het einde er zijn? Wanneer? We wachten."