Nu het Rode Leger steeds verder oprukt in Oost-Europa moet er ook worden nagedacht over het repatriëren van de vele tienduizenden Nederlanders die daar worden bevrijd. Vanuit het neutrale Zwitserland leidt arts Anselm Polak Daniëls een team dat is opgezet voor 'heemvaartswerk'.

De regering schat dat er ongeveer 200.000 Nederlanders in het buitenland zijn: krijgsgevangenen, mannen die zijn weggevoerd voor de Arbeitseinsatz en gedeporteerde Joden. Die laatste groep was met 100.000 personen het grootste, al houdt de regering er rekening mee dat driekwart van hen niet meer in leven is.

Polak Daniëls hoopt de heroverde gebieden in Rusland en Polen te kunnen bezoeken met kleding, voedsel en medische apparatuur om de eerste nood te lenigen. De regering wil een verdrag met de Sovjet-Unie sluiten om de repatriëring te versnellen: Nederland zal dan Sovjetburgers helpen terugkeren als ons land bevrijd is.

In aanvulling op de mensen die door de Duitsers gedwongen zijn afgevoerd, bevinden er zich in het gebied ook een onbekend aantal mensen die vrijwillig zijn afgereisd, bijvoorbeeld de duizenden arbeiders van de nationaalsocialistische Oostcompagnie. Zij waren naar de door Duitsland veroverde gebieden getrokken om het nieuwe Lebensraum daar te ontginnen. Deze collaborateurs zullen moeten worden gescheiden van de oorlogsslachtoffers.

Moeizaam

De aanstelling van Polak Daniëls, die begin vorig jaar al in Bern arriveerde, verliep niet helemaal vlekkeloos. Aanvankelijk kreeg hij er weinig medewerking, omdat hij werd gezien als een vertegenwoordiger van de collaborerende Rode Kruis-top in Nederland.

Toen Polak Daniëls een team wilde samenstellen, werd hem bovendien aangeraden daarin geen Joodse Nederlanders op te nemen. "Als Joden in de équipe zouden meegaan, is het alleen om gedeporteerde familieleden op te sporen en als ze die hebben drossen ze direct", kreeg hij te horen.

Bovendien, luidde het advies verder, zou een ploeg met Joodse hulpverleners slecht vallen in Oost-Europa. "Er is in Polen een geweldig antisemitisme en wat moet er van die ongelukkige, uit Polen te evacueren Nederlanders terechtkomen als ze beschermd worden door een Hollandse équipe die in hoofdzaak uit Joden bestaat?"