Verzetsleider Walraven van Hall is samen met zeven andere verzetsmannen geëxecuteerd bij de Gijzenbrug in Haarlem, vergelding voor een verzetsactie eergisteren. De Zaanse Van Hall staat bekend als "bankier van het verzet", omdat onder zijn leiding een uitgebreid illegaal betaalnetwerk werd opgezet, het Nationaal Steunfonds NSF.

Bankier Van Hall, telg van een Amsterdam patriciërsgeslacht, raakte onder de schuilnaam Van Tuyl betrokken bij het verzet via de Zeemanspot. Uit dat fonds werden gezinnen betaald van zeelieden die weigerden terug te keren naar bezet Nederland. Al snel werd er ook een Landrottenfonds in het leven geroepen, dat zich ontwikkelde tot het NSF.

Aanvankelijk draaide het fonds op giften, maar toen duidelijk werd dat er veel meer geld nodig was, ging Van Hall leningen uitschrijven. Voor zijn boekhouding gebruikte hij verlopen aandelen als bewijs van betaling: als schuldeisers na de oorlog zo'n schijnbaar waardeloos papiertje konden tonen zou Van Hall opzoeken hoeveel geld er was geleend.

Vervalsingen

Het geld werd gebruikt om verzetsacties te financieren en verblijfplaatsen voor duizenden onderduikers te krijgen, voor Joden, militairen die vluchten voor krijgsgevangenschap en mannen die aan de Arbeitseinsatz wilden ontsnappen.

Toen de regering begin september een spoorwegstaking uitriep, kwam er nog eens betaling aan 30.000 gezinnen van NS-medewerkers bij, elke maand 5 miljoen gulden. Van Hall zette daarvoor een ongekende vervalsingsactie op touw.

Onder de neus van NSB'er Rost van Tonningen verruilde hij schatkistpromessen in de kluis van De Nederlandsche Bank voor vervalsingen. De nepdocumenten, zorgvuldig nagemaakt door de illegale persoonsbewijzencentrale, waren nauwelijks van echt te onderscheiden in de donkere kluis. Wat hielp was dat er wegens stroomtekort alleen verlichting was van kaarsen.

De schuldverklaringen aan toonder werden bij banken omgewisseld voor contanten, waarmee de gezinnen konden worden onderhouden. Om te voorkomen dat de verse bankbiljetten er te nieuw uitzagen moest men er soms met vieze schoenen overheen lopen. De regering had Van Tuyl een garantie gegeven tot 30 miljoen, maar uiteindelijk beheerde het NSF in totaal het drievoudige.

Verraad

Na verraad werd Van Hall vorige maand op een bijeenkomst van het verzet opgepakt. Het is de tweede leider die het steunfonds verliest: oprichter Iman van den Bosch werd eind vorig jaar in Westerbork doodgeschoten.

Hoewel de Duitsers in eerste instantie niet doorhadden dat ze 'Van Tuyl' te pakken hadden, belandde Van Hall uiteindelijk op een lijst met Todeskandidaten: mensen die ter vergelding zouden worden doodgeschoten na verzetsacties.

Omdat het verzet in Haarlem een Duitser doodschoot na een overval, is vandaag dat moment gekomen voor Van Hall. Hij laat een vrouw en drie kinderen na.

Hij was een durver.

"De soldaten dwongen ons te kijken", zegt de 10-jarige Jan Heerzen over de executie. "Er klonk een commando en een ongelooflijke herrie en toen vielen die mannen. Daarna werden we gedwongen om erlangs te lopen en te kijken."

"Hij was een durver", zegt een medestander over Van Hall, die twee dagen geleden 39 werd. "Als het noodzakelijk was er 's nachts op uit te trekken om een gevaar lopende administratie te verhuizen dan was Van Tuyl van de partij."

"Van Hall was een edel mens", beaamt een ander. "We hielden alleen zo ontzettend van hem."