Met wat geluk en een gedurfde reddingsactie heeft de Nederlandse ondergrondse een grote groep dwangarbeiders laten ontsnappen uit een berucht werkkamp, net over de grens bij Doetinchem. Zo'n 300 landgenoten konden wegkomen.

Het verzet in het Gelderse Megchelen haalt al maanden individuele gevangenen uit Kamp Rees in Duitsland. Met gevaar voor eigen leven smokkelen ze die terug naar Nederland, soms beschoten door de Duitsers, maar geregeld ook onder geallieerd vuur.

Gisteren kwam verzetsman Theo Venhorst twee kamparbeiders tegen die een bericht uit Rees moesten overbrengen naar een dependance in het nabijgelegen Bienen. Dat kamp zou vandaag worden opgeheven en de commandant moest de gevangenen klaarmaken voor transport naar Wesel.

Venhorst besloot de Duitsers voor te zijn. In werkkleding drong hij vanmorgen vroeg Kamp Bienen binnen en smokkelde in het donker zijn landgenoten in kleine groepjes naar buiten. In Megchelen werden de uitgeputte mannen opgevangen in een noodhospitaal dat illegaal is opgezet in een dorpsschool daar.

'Een hel'

De kans bestaat dat de bliksemactie van Venhorst het leven van de mannen heeft gered. Ontsnapte gevangenen reppen van mensonterende omstandigheden in Kamp Rees. "Je leefde er als een beest, je werd gevoerd als een beest en je moest werken als een...", kon Richard van Norde nog zeggen voordat hij te geëmotioneerd werd.

Het kamp is opgezet in een oude dakpandrogerij, eigenlijk alleen een dak met provisorische muren van strobalen die nauwelijks bescherming bieden. Er was geen stromend water, geen eten, geen warme kleding (terwijl de mannen opgepakt zijn bij razzia's en zich vaak niet goed hadden kunnen aankleden). Soms werden ze wakker met sneeuw in het gezicht.

Wie deze ontberingen overleeft, kan nog worden getroffen door besmettelijke ziektes in het kamp of door de Duitse afranselingen. Bovendien moeten de gevangenen hard werken. Er sterven daardoor ongeveer negen mannen per dag. "Een hel", vat Van Norde het samen.

"Met pikhouwelen moesten we de bevroren grond openhakken. Dan stond je de hele dag zonder eten of drinken tot het donker werd en dan moest je een uur teruglopen naar het kamp waar je een pannetje soep kreeg. Nou ja, soep; water met een aardappelschil."

Sinterklaasrazzia

Van de duizenden Nederlanders die hier rondlopen, zijn er veel twee maanden geleden opgepakt bij de Sinterklaasrazzia in Haarlem, toen de Duitsers mannen grepen die voor Pakjesavond even uit de onderduik waren gekomen.

Eén persoon die zich voor deze behoeftige gevangenen inzette, moest dat met zijn leven bekopen: dokter Joop der Weduwen uit Aalten. Hij was eind januari naar Den Haag gereden om te pleiten voor een betere behandeling. Op de terugweg werd zijn auto bij Hoog Soeren beschoten door de geallieerden. Der Weduwen overleed ter plekke.

In Megchelen zullen de mannen enkele dagen mogen aansterken, waarna ze naar het noorden zullen trekken om onder te duiken. De stoet zal spades meekrijgen, zodat ze onderweg kunnen doorgaan voor een arbeidscolonne.