"Voelt u zich Aziaat?" en "Heeft u afstand gedaan van de Nederlandse regering?" Met deze vragen wilde de Japanse bezetter voor eens en voor altijd duidelijk hebben aan welke kant de Indo-jeugd staat in bezet Nederlands-Indië. Wie nee antwoordde, kon repercussies verwachten: honderden jongeren zijn deze week gearresteerd.

Voor hen geen interneringskamp, ze verdwijnen massaal in de beruchte Glodok-gevangenis in Batavia, waar ze aan nog grotere ontberingen worden blootgesteld. Het afgekeurde gebouw zit overvol, eten is er te weinig en de bewakers zijn er wreed. Doordat het bij een moeras ligt, is er bovendien veel ongedierte, dat ziektes overbrengt.

"We slapen op beton. Het krioelt er van wandluizen, die voortdurend over je heen kruipen en je bijten", vertelt de 16-jarige Bob Beekman. "Bij het betreden van het kamp moest ik mijn koffer achterlaten en mijn horloge inleveren, want ze waren bang dat je de bewakers ermee zou omkopen."

Totoks en Indo's

De complexe Indische samenleving ligt aan de basis van de kwestie. De Nederlanders ('totoks') werden allemaal geïnterneerd, de inheemse bevolking mocht overwegend op vrije voeten blijven. Japan probeerde inwoners van gemengd bloed te paaien, omdat deze 'Indo's' als Aziaten worden gezien. Het gaat om een groep van zo'n 300.000 personen.

"Het was een Japanse uitvinding; wij kenden die indeling niet", zegt Rudi Boekholt over het onderscheid. De bevolkingsgroep waartoe hij ook behoort is bovendien zeer gemêleerd, legt hij uit. "Je hebt ze van hoogblond tot pikzwart." Zelf ziet hij er Indisch uit, maar zijn oudste broer is lichtgetint.

Afgelopen september eiste de bezetter dat de groep loyaliteit aan Japan uitsprak. Jongeren tussen de 16 en 25 moesten aantreden en kregen een donderpreek van collaborateur Piet Hein van den Eeckhout. "Jullie kunnen alles van de Jap krijgen, aan jullie de keus", hield hij de groep voor, maar "als jullie deze pro-Japanverklaring niet tekenen, zijn jullie slampampers, luie nietsnutten."

In het Maleis wees Van den Eeckhout zijn gedwongen luisteraars op discriminatie door 'totoks'. "Jullie weten toch wel dat de Hollanders op jullie neerkijken? Dat je met een bruine huid het bij hen niet ver zal brengen? Dat ze op jullie trappen waar dat mogelijk is?"

Een van de jongeren sprong op een tafel om hem weerwoord te bieden. "Jongens, we weten allemaal dat we Indonesisch bloed hebben, maar we zijn ons ook bewust van ons Nederlands bloed", riep Eric Soute. "Dat verloochenen we nooit."

Geïnspireerd door die woorden durfden meerdere jongeren te weigeren de verklaring te ondertekenen. Enkelen van hen werden die september meteen opgesloten, Soute op de dag dat hij zou gaan trouwen.

De jongens waren onherkenbaar vermagerd, wankele geraamten.

Familie werd bij hen weggehouden. "Af en toe zagen we op een afstand van ongeveer 20 meter een paar vingers door de kijkgaten van cellen, bij wijze van groet bewegen", herinnert een getuige.

Ook deze jongens zijn inmiddels naar Glodok overgebracht. Familieleden schrokken toen ze hen de cel zagen verlaten. "In drie maanden waren de jongens onherkenbaar vermagerd, met tot op de hals reikende haren. Wankele geraamten, resultaat van een paar lepels atjipap en een handjevol rijst met waterspinazie per dag."

Naast inwoners van Batavia werden ook elders op Java mensen van hun bed gelicht. In totaal zijn zo'n 1300 jongens opgepakt. Als ze volharden in hun weigering, zullen ze een zware tijd tegemoet gaan.