Het rommelt binnen de leiding van de NSB. Anton Mussert heeft zonder er ruchtbaarheid aan te geven zijn tweede en derde man uit de organisatie gewerkt, Cees van Geelkerken en Meinoud Rost van Tonningen.

Sinds Dolle Dinsdag is het onrustig in de partij. Leden die halsoverkop wegvluchtten na geruchten dat de bevrijding ophanden was, zijn in ongenade geraakt. Daarnaast zijn onder druk van de geallieerde opmars oude breuklijnen binnen de partij weer zichtbaar geworden.

Zo ook een oud meningsverschil tussen Mussert en Rost van Tonningen over de relatie met Duitsland. De eerste pleit voor een onafhankelijk Groot-Nederland binnen een bond van Germaanse volken, zijn ondergeschikte wil totale aansluiting bij Hitler-Duitsland. Dat onderscheid is van belang nu de Duitsers vaker eisen dat er meegevochten wordt.

'Reorganisatie'

Tot frustratie van Mussert had Rost van Tonningen begin december openlijk gepleit voor aansluiting bij de "sibbegemeenschap der Germanen onder leiding van Adolf Hitler". De NSB-chef liet Seyss-Inquart weten Rost van Tonningen meteen uit de partijleiding te willen zetten.

De hoogste Duitse vertegenwoordiger in ons land raadde Mussert aan om dat te doen onder het mom van een grotere wijziging van het partijbestuur. Daarom moest ook Van Geelkerken wijken, hoewel hij in 1931 het eerste NSB-lid was na Mussert.

Beiden kregen vorige maand een kort bericht van de NSB-leider. "Ik sta voor de noodzakelijkheid de topleiding der beweging ingrijpend te reorganiseren", schreef Mussert over het ontslag per 1 januari. Alleen bij Van Geelkerken voelde hij de noodzaak hem nog te bedanken voor bewezen diensten.

'Sprakeloos'

Rost van Tonningen was furieus. "Ik ben sprakeloos", reageert hij. "Hoe durft hij mij op dit moment uit de leiding te zetten, terwijl zijn toch al kleine vriendenkring zo verzaakt heeft in de septemberdagen?"

Van Geelkerken deed zijn beklag bij SS-leider Rauter. Die kon hem niet zijn baan teruggeven, maar beloofde wel dat hij een hogere functie krijgt binnen de Landwacht, een paramilitaire organisatie met veel NSB-leden. Ook regelde hij promotie voor Van Geelkerken binnen de SS.

Protesten bij Seyss-Inquart hielpen Rost van Tonningen niks. De 50-jarige nationaalsocialist maakt zich daarom op voor een nieuwe rol: hij kan elk moment naar het front worden gestuurd voor de Waffen-SS, waar hij zich vorig jaar bij aansloot.