Zo'n 2000 mannen werden gisteren opgepakt in de Noordoostpolder, maar slechts ongeveer de helft daarvan is vandaag op transport naar Duitsland gezet. Honderden zijn alsnog vrijgelaten door de Duitsers, onderweg gevlucht of stiekem weggesmokkeld.

De mannen werden gisteren opgepakt in verschillende werkkampen in het nauwelijks ontgonnen gebied, dat pas sinds december 1940 droog ligt. Te voet moesten ze naar Vollenhoven, waar de nacht werd doorgebracht in overvolle scholen. Naar mate de dag vorderde kwamen steeds groepen uit verder gelegen kampen binnenlopen; Kadoelen, Ramspol, Ens, enzovoort.

Al tijdens die voettocht wisten tientallen stoutmoedigen weg te komen. Bewoners van Zwartsluis boden die mogelijkheid door hun deuren open te zetten toen de stoet voorbijkwam.

"Jongens die het lef hadden, liepen gewoon een huiskamer binnen", zag de opgepakte Jaap Bosma. "Een ander liep doodgemoedereerd een ladder op. D'r stond langs de weg net een schilder het dak te verven."

Onmisbaar

Tiener Louwe Gnodde zag meerdere lotgenoten de kans wagen. "Een Joodse jongen ging uit de rij en stond met een gezicht van 'ik zoek iemand' naar ons te kijken. Door de bocht hadden de achterste bewakers niets gezien van wat er gebeurd was en wij zeiden niets." Een ander zag hij een steeg in duiken. Zelf durfde hij de gok niet te nemen.

Bij verzamelplaatsen in Vollenhoven lieten de Duitsers ook nog mensen gaan. Werkers die te oud of te jong waren bijvoorbeeld, of werknemers waarvan de Directie Noordoostpolderwerken beweerde dat ze onmisbaar waren voor de drooglegging. In Meppel werden nog zo'n vijftig mensen opgenomen in het ziekenhuis omdat ze te zwak zouden zijn voor de reis.

Verkleed als vrouw

Vrienden Jaap Bosma en Jac de Graaf werden in Meppel door het verzet in vrouwenkleding weggesmokkeld. "Jullie willen niet naar Duitsland, hè", had een medewerkster van de ondergrondse gezegd die hen een bundeltje dameskleren toestak.

Na te zijn omgekleed, stapten ze tussen kletsende vrouwen naar buiten, zo vrouwelijk mogelijk. "Draaien met je gat, kleine stapjes, de hand op de borst om een boezem te krijgen. We knepen 'm als de ziekte."