Ruim een week geleden werd hij gedwongen geëvacueerd, vandaag keerde slager Ko van der Vooren even terug naar Gelderse Renkum. Kijken hoe zijn huis erbij ligt en proberen nog wat benodigdheden terug te vinden.

"In Renkum was het net een dodenland, zo stil was het er", zegt hij terug in Ede, waar hij met vrouw en negen kinderen opvang heeft gevonden in een boerderij.

"We konden zo het huis binnenstappen, alle deuren stonden open. De winkeldeur was met een steen ingeslagen. De Duitsers waren al volop aan de gang geweest: weckflessen waren leeggegeten, alles was door elkaar gegooid en losgetrokken, de kasten waren allemaal doorzocht en leeggeplunderd."

In de rotzooi wist hij toch nog wat nuttige spullen te vinden: voedingsmiddelen, borden, handdoeken en een dikke deken. "Het is net stelen in je eigen huis."

Twee keer ontruimd

Van der Vooren kreeg op 1 oktober te horen dat het dorp moest worden ontruimd in de nasleep van Market Garden. Ook het nabijgelegen Wageningen moest die dag worden geëvacueerd. De 50.000 mensen moeten in de regio worden opgevangen, in aanvulling op de 90.000 die al uit Arnhem zijn verdreven.

Wageningen is de enige stad die deze oorlog twee keer ontruimd is: in de meidagen van 1940 moesten ook alle burgers vertrekken, omdat de stad bij de Grebbelinie ligt. Dit keer zijn de ontruimingen nodig omdat er opnieuw zwaar wordt gevochten in de buurt. Vanuit de Betuwe nemen de geallieerden de Duitsers in het eveneens ontruimde Arnhem onder vuur en vice versa.

"Een lange file van vluchtelingen, allerlei dingen met zich meevoerend", zegt Van der Vooren over de evacuatie. "Kruiwagens, kinderwagens, trekwagens, paarden en karren, draagbaren waarop zieken lagen, handwagens met een ladder daarop en daar beddengoed bovenop en dan al die oude mensen en ongelukkigen ertussen."

Tonnie zei nog tegen mij: 'Ik ben zo bang!'

Hans van Rhoon zag in Wageningen hoe de 12-jarige zoon van kennissen om het leven kwam tijdens de evacuatie. Diens ouders raakten beide gewond. Het gezin was nog even terug naar huis gegaan om wat eten te halen.

"Tonnie zei nog tegen mij: 'Ik ben zo bang!' Er sloeg een granaat naast de voordeur in. Naast de omgevallen fiets lag Tonnie, hevig bloedend, op de grond. Een granaatsplinter had hem in zijn hals getroffen."

Van der Vooren hoorde dat er bij de evacuatie zeker tien mensen omgekomen zijn. "Een man uit Heelsum heeft zijn eigen vrouw in de tuin moeten begraven, alleen toegedekt met een rietmat. Zij kwam net de deur uit en werd direct door een scherf getroffen."