De Eerste Wereldoorlog in kunst

Door verslaggever Jeroen Wielaert

De kraters, de militairen met de gasmaskers, een gebalde vuist met het bijschrift Nooit Meer Oorlog. Het zijn indringende tekeningen over de Eerste Wereldoorlog. Historische stukken van Otto Dix en Käthe Kollwitz, onderdeel van de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag, samen met minder bekend Nederlands werk. De hel gaat open op Hemelvaartsdag, in het Berlagekabinet van het Haagse museum. De expositie heet eenvoudig 'De Grote Oorlog in beeld'.

Otto Dix ging als Duits soldaat nog vol goede moed de oorlog in en kwam eruit vol macabere schrikbeelden. Hij maakte er tal van treffende tekeningen over. In Den Haag zijn er maar een paar te zien, maar ze komen stuk voor stuk aan, als voltreffers vol oorlogscommentaar.

Syrië

Voor museumdirecteur Benno Tempel is de actualiteit niet ver weg. "Dix maakte beelden van de eerste gasoorlog. Dan denk je aan wat er recent nog in Syrië is gebeurd."

Käthe Kollwitz raakte al vroeg in de oorlog een zoon kwijt. Hij sneuvelde bij het Vlaamse Diksmuide. Op haar affiches ageerde ze fel tegen het geweld en de gevolgen. Ze tekende weduwen, bedelende kinderen. Tempel: "Ze ijverde tegen oorlog, alsof ze een nieuwe voorvoelde."

Nederland

De Eerste Wereldoorlog werd in Nederland ook heel duidelijk voelbaar, ondanks de neutrale houding van de regering. De kunstenaar Jan Toorop, die in het Zeeuwse Domburg woonde, zag er de vluchtelingen uit België en hoorde hun verhalen. In pastel maakte hij een indrukwekkend beeld van mensen in nood, in een gebombardeerde stad: Belgique Sanglante, Bloedend België.

De hedendaagse Haagse kunstenaar Harald de Bree laat iets meer aan de verbeelding over. Van hem hangt een collage op de tentoonstelling met de loop van een pistool, een foto van een interneringsbarak, een wurgkoord en een paar stroken prikkeldraad.

Doodskoppen

Een wand is bedekt met voorpagina's van het tijdschrift De Nieuwe Amsterdammer. Piet van de Hem tekende in april 1915 een doodskop met een lange neus waaruit een gasstroom neerdaalt in een loopgraaf vol soldaten.

Tempel wijst ook op de zandloper op de omslag van de editie van de jaarwisseling. Er beginnen weer doodskoppen te rollen, met het onderschrift: "we beginnen weer van voren af aan".

Het is een eeuw later, op veel plaatsen wordt gevochten, de oorlog is niet uitgebannen. Tempel: "Er wordt geen lering getrokken uit de gruwelen".