Echt afkicken is een beetje uit
Door redacteur Bas de Vries
Deskundigen spreken van verslaafden met een 'complexe problematiek' - mensen die niet alleen al tien of twintig jaar worstelen met drugs en/of alcohol, maar daarnaast ook nog andere problemen met zich meeslepen. Dat kan van alles zijn: een traumatisch verleden, seksueel misbruik, criminaliteit.
Het waren vaak deze mensen die in de jaren 70 en 80 het beeld van de 'junk' bepaalden. Lang zwaar verslaafd aan heroïne, in zeer slechte gezondheid, een groot deel van de dag bezig om via kleinere of grotere criminaliteit voldoende geld bij elkaar te scharrelen voor een volgende shot.
Methadon
Aan het eind van de jaren 70 kwam voor deze groep methadon beschikbaar, dat als alternatief voor heroïne werd aangeboden. De hoop was dat dit medicijn verslaafden zou helpen af te kicken, maar in ieder geval hielp het om de overlast en criminaliteit tegen te gaan. Later kwamen daar experimenten met vrije heroïneverstrekking bij, die ook zorgden voor een verbetering van de gezondheid van verslaafden en voor minder criminaliteit.
Tegelijkertijd was er een andere groep hulpverleners die veel energie stak in volledig drugsvrije programma's, juist ook voor die meest problematische groep zwaar verslaafden. In 1972 opende de Emiliehoeve aan de rand van Den Haag. Het was de eerste therapeutische gemeenschap van het land. Tijdens een jarenlang verblijf in een zeer gestructureerde omgeving met een strikt regime - overgewaaid uit de VS - leerden mensen zichzelf en elkaar in groepsverband van de harddrugs af te komen én te blijven.
Inkorten
Die therapeutische gemeenschappen (tg's) en andere langdurige behandelingen zijn er nog steeds, al is het gebruikersprofiel van de gemiddelde verslaafde veranderd. Heroïne speelt een minder grote rol; cocaïne en alcohol een des te grotere. Verder zijn de programma's inhoudelijk aangescherpt met de nieuwste therapieën en ze zijn ingekort - van twee of drie jaar in stappen naar zo'n negen tot elf maanden nu.
De tg's werken volgens het meeste wetenschappelijke onderzoek goed voor die moeilijkste gevallen in de verslavingszorg, zolang die tenminste wel voldoende tijd krijgen om hun oude leven opzij te zetten en echt een nieuw bestaan op te bouwen. Dat werd vorige week nog bevestigd door een grote literatuurstudie in opdracht van het onafhankelijke EU-drugsinformatie-instituut MCDDA.
Van de zwaarverslaafde criminelen die aan een behandeling beginnen in het Haagse Triple-Ex is 30 tot 40 procent ook jaren na ontslag nog clean en vaak aan het werk. Met eerdere, kortere behandelingen buiten de kliniek is dat deze mensen niet gelukt.
Bedden schrappen
Toch wordt er druk bezuinigd op de langdurige behandelingen in klinieken. Plaatsen worden geschrapt en de tijd in de kliniek zelf wordt zover teruggebracht, dat de succesvolle behandelingen volgens de meeste kenners hun kracht dreigen te verliezen.
Dat gebeurt onder meer omdat álle instellingen in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) van de ziektekostenverzekeraars en het ministerie van Volksgezondheid bedden moeten schrappen.
Chronische ziekte
Maar er is ook een inhoudelijke reden: een belangrijk deel van de moderne hulpverlening beschouwt ernstige drugs- en alcoholverslaving inmiddels als een chronische ziekte van een categorie mensen die over het algemeen steeds weer zal terugvallen. De focus op volledig afkicken in lange programma's is een beetje uit.
De nadruk in de verslavingszorg komt in plaats daarvan steeds meer te liggen op kortere opnames, gevolgd door behandeling buiten de kliniek. En op 'harm reduction', schadebeperking dus bij mensen die in zekere zin worden ingeschat als onverbeterlijk. Met methadon en andere geneesmiddelen die kunnen helpen om de scherpste randjes van een verslaving af te slijpen.
"Opgeven verslaafden"
Er is veel onvrede over die nieuwe lijn. Onder meer bij de oud-medewerkers, familieleden en -bewoners die nu in het geweer zijn gekomen tegen de nieuwe bezuinigingen op de therapeutische gemeenschappen. Als verslaving echt een chronische ziekte is, vragen zij zich af, hoe komt het dan dat het zoveel mensen met hulp wél lukt om blijvend van de drank en drugs af te komen?
"Niet langer (of minder) investeren in herstel betekent het opgeven van hele generaties verslaafden", vindt ook hoogleraar Vanderplasschen. "Hier laten we de kans liggen om deze mensen een nieuwe, waardige plaats te geven in onze maatschappij."
In onder meer het Brabantse Rucphen ageert de organisatie 'Moedige Moeders' tegen de afwezigheid van langdurige, strikte behandelingen voor drugsverslaafde jongeren. "Met een verblijf van twee maanden zouden wij al blij zijn", zegt Marian Talboom, wier zoon na een hele reeks te korte ontwenningen keer op keer terugviel in zijn ghb-verslaving. "Zonder telefoon of ander contact met de buitenwereld en zonder drugs in de kliniek. Uiteindelijk hebben wij het bij mijn zoon zelf gedaan: vier maanden in ons tuinhuis met 24 uur toezicht. Nu gaat het weer goed met hem."