Nanda van der Zee overleden

In Utrecht is de historicus Nanda van der Zee (62) overleden na een ongelukkige val met onbehandelbare complicaties. Van der Zee was vooral bekend door haar omstreden boek Om erger te voorkomen uit 1997.

Van der Zee schreef vijf boeken, allemaal over de Duitse bezetting. Haar debuut was de biografie van haar leermeester Jacques Presser, die in 1965 onder de titel Ondergang een grondig gedocumenteerde beschrijving van de Jodenvervolging tijdens de bezetting publiceerde.

Ondergang maakte diepe indruk en zette de kwestie van de Jodenvervolging in Nederland voor het eerst op de agenda. Presser verklaarde het hoge percentage Joden dat in Nederland was omgekomen - 75 procent - onder meer uit de meegaande houding van de Joodse Raad, de door de nazi's aangestelde Joodse leiding.

Dwaas

In Om erger te voorkomen borduurde Van der Zee voort op dit thema, maar zij ging nog veel verder. Zij verklaarde het hoge percentage omgekomen Joden uit de laffe houding van de complete Nederlandse elite, inclusief het koningshuis.

Een overeenkomst met het werk van Presser is ook de emotionele stijl. Maar waar het werk van Presser altijd hoog is geprezen, is dat van Van der Zee neergesabeld als dwaas en onwetenschappelijk.

Volgens Van der Zee maakte de vlucht van koningin Wilhelmina in de meidagen van 1940 - waarbij zij zich volgens Van der Zee puur liet leiden door zorg om haar eigen veiligheid- de weg vrij voor de instelling van een burgerlijk nazi-bestuur. Hitler zou van plan zijn geweest om net als bijvoorbeeld in België een militair bestuur in te stellen, en dat zou volgens Van der Zee voor de Joden veel beter hebben uitgepakt.

Van der Zee meende dat hoge ambtenaren en andere leidende personen gedemotiveerd waren door de vlucht van Wilhelmina en het kabinet. Mede daardoor hielden ze zich aan de voor de oorlog gegeven richtlijn om mee te werken met de Duitse bezetter. Het doel was 'om erger te voorkomen' (namelijk een bestuur van de NSB of een volledige Duitse overname), maar het effect was dat het ambtelijk apparaat, de politie, de spoorwegen, de Joodse Raad en andere instanties meewerkten aan de Jodenvernietiging.

Gemmeker

Na Om erger te voorkomen schreef Van der Zee nog onder meer een boek over de kampcommandant van Westerbork, Albert Gemmeker.