Willem II kocht veel kunst op de pof
Door redacteur Lambert Teuwissen
Een Rembrandt uit het Metropolitan in New York, een Memling uit het Louvre, een Velázquez uit de Hermitage. Ooit waren ze allemaal te bezichtigen in het Haagse paleis Kneuterdijk van koning Willem II. De illustere collectie is nu gedeeltelijk gereconstrueerd voor een tentoonstelling in Dordrecht, die nazaat Willem-Alexander vandaag opent.
"Koning Willem II verzamelde in de eerste plaats voor zichzelf", zegt curator Sander Paarlberg. "Zijn dochter Sophie schrijft dat hij elke ochtend even door de zaal liep. Het was voor hem een vlucht, loskomen van de koninklijke beslommeringen."
Toch had de prestigieuze collectie ook een publieke functie. Als de koning niet thuis was, mochten kijkers naar binnen. "Hij wilde ook glans geven aan zijn koningschap. Er werden ontvangsten gehouden en gala's, maar in de eerste plaats was dit een koning met liefde voor kunst."
Schulden
De liefde ging misschien iets te ver bij Willem. Om zich de topstukken te kunnen veroorloven, stak hij zich diep in de schulden. Toen hij in 1849 onverwacht overleed, had hij een schuld van 4,5 miljoen gulden. Zo had hij stiekem een miljoen geleend van zijn zwager, de Russische tsaar Alexander I.
"De familie was in paniek", zegt Paarlberg. "Willem had alles op afbetaling gekocht, en dan komt er ook nog eens die tsaar met zijn lening. Men had snel geld nodig, dus werd in kaart gebracht wat snel geld kon opleveren."
Geveild voor een schijntje
Het werd de collectie fataal. Overhaast werd een veiling georganiseerd, waar vanuit het buitenland grote belangstelling voor was. Wat ontbrak was Nederlandse animo. De regering vond dat de staat zich niet met kunst bezig moest houden. Dus verdwenen de topstukken over de grens.
Vaak leverden de werken maar een fractie van de waarde op. "Zo had men in Nederland niet de expertise voor Italiaanse toptekeningen. Die gingen voor tientjes van de hand. Een handelaar die ze aan Willem had geleverd, kocht ze voor een schijntje weer terug."
In 2010 werd een tekening van Rafaël uit de collectie nog op een veiling in Londen verkocht voor 26 miljoen pond. "Een absoluut topstuk, dat op de veiling in 1850 heel goedkoop was."
Koningin van Denemarken
Ter ere van het Nederland-Ruslandjaar, 200 jaar Oranjemonarchie en 175 jaar onafhankelijkheid van Luxemburg (Willem was ook groothertog van Luxemburg), wilde het Dordrechts Museum met de Hermitage en het Luxemburgse Villa Vauban de collectie weer bijeen brengen; een ambitieus project.
Na een begin in Sint-Petersburg, werden de afgelopen weken de stukken in Dordrecht verzameld. Uit de Koninklijke Verzamelingen kwam Wexy, het opgezette paard dat Willem II in de Slag bij Waterloo had bereden. Paleis Het Loo leverde twee enorme kandelabers (kaarsenstandaarden). Ook kwamen er schilderijen uit de persoonlijke collectie van de koningin van Denemarken.
"Het is onze grootste tentoonstelling ooit. Het is uniek", zegt Paarlberg. "Het is een feest om dit in te richten."
Enthousiast
"Over het algemeen reageerde iedereen enthousiast. Sommige eigenaren wisten niet eens dat hun stuk ooit eigendom was geweest van Willem II en waren blij met de informatie die wij nog konden leveren."
De hele collectie bijeen brengen lukt volgens Paarlberg nooit. "Veel is aan de Wallace- en Frick-collecties verkocht, musea die eigenlijk nooit uitlenen. Maar we zijn erin geslaagd alle bijzondere aspecten van de collectie te tonen: Vlaamse primitieven, de Hollandse Gouden Eeuw, Italiaanse topstukken en de bijzondere tekeningen."