"Willem I heeft lang gebungeld"
Het lijkt zo snel te zijn gegaan met de benoeming Willem I tot koning, maar in feite duurde het een hele generatie voor er weer een 'Oranje' aan de macht kwam in Nederland.
Halverwege november 1813 verlaten de Fransen ons land, enkele dagen later wordt (dan nog) prins Willem Fredrik in Londen uitgenodigd hier vorst te worden en op 30 november landt hij al op het strand van Scheveningen.
Volgens historicus Jeroen Koch, die deze week zijn biografie van Willem I publiceerde, was het vooraf helemaal niet zo'n voldongen feit. "Er zit veel meer toeval in 1813 dan we geneigd zijn op 30 november te vieren", zegt hij. "Willem heeft jarenlang echt gebungeld."
Gouvernante
Willem was, met zijn vader stadhouder Willem V, een generatie eerder uit Nederland gejaagd door de Fransen. Toen zijn pogingen om met een leger op te rukken vanuit Osnabrück en een Engels-Russische landing in Noord-Holland mislukten, leek het erop dat de Oranjes uitgerangeerd waren.
"Zijn zus Louise droomt op een gegeven moment zelfs dat ze in Amerika zullen eindigen", zegt Koch. "Als dat zo is, zegt ze, dan ga ik Franse les geven als gouvernante. Dan hadden we vermoedelijk nooit meer iets gehoord van de Oranjes."
De ondergang van Napoleon bracht verandering. Ineens kwam Willem partijen in Nederland en Engeland wel goed uit. "Het doel van het bekende driemanschap dat hem uitnodigde is tweeledig. Ten eerste konden ze laten zien dat er in Nederland de wens bestond om weer een zelfstandige staat te worden. Ook konden ze voorkomen dat er een machtsvacuüm ontstond nadat de Fransen waren vertrokken. De Oranjes worden binnengehaald omdat dat kon worden verkocht als een terugkeer naar oude tijden."
Halsstarrigheid
"Engeland wilde aan de overkant van de Noordzee een landje dat ze konden beheersen. Antwerpen, de gevaarlijkste haven voor de Britten, mag niet in handen van een groot land vallen, vooral niet van de Fransen. Dat is het belang van de Engelsen om de Oranjes terug te laten keren."
"Het had totaal anders kunnen lopen op een heleboel momenten." De gelukkige omstandigheden waardoor Willem uiteindelijk koning werd, wist hij niet vast te houden tot het einde van zijn regeerperiode. "Hij heeft na een periode van oorlog en bezetting 15 jaar rust gegeven aan het land, maar hij is ook degene die het grotere project dat hij had willen realiseren door zijn eigen halsstarrigheid om zeep helpt", vat zijn biograaf samen.
Mijmeren
Koch somt op hoe Willem probeerde het Nederlands de standaardtaal te maken in het hele rijk en de macht van de Katholieke Kerk wilde inperken. "Met die politiek van natievorming heeft hij vooral de Zuidelijke Nederlanden van zich vervreemd."
Als België zich in 1830 afscheidt, is Willem ineens een kleinere speler op het internationale toneel. Als de politiek ook nog eens zijn macht inperkt, wordt hij ook in het binnenland gebreideld. Hij geeft de troon op in 1840 en vertrekt naar Duitsland. "Ik vermoed dat hij verbitterd was", zegt Koch.
"Hij is het liefst in Berlijn, maar komt af en toe nog wel eens in Nederland. Dan loopt hij bij Noordeinde en gaat hij naar Scheveningen. Hij zal dan ongetwijfeld nog wel eens hebben gemijmerd over 1813."