Visserstruien vergeten erfgoed

Door redacteur Lambert Teuwissen

Een visser uit Katwijk kon je herkennen aan zijn kabeltrui. Eentje uit Enkhuizen aan de verticale baan midden over de borst. Een Urker droeg wellicht een patroon met ruitvormige "godsogen". Stella Ruhe achterhaalde zestig patronen uit veertig vissersplaatsen langs de Nederlandse kust. Morgen opent in het Katwijks Museum een tentoonstelling op basis van haar boek Visserstruien.

De patronen waren zo specifiek dat kenners een visser konden thuisbrengen aan de hand van zijn kleding. "Ik hoorde enkele maanden geleden van een vrouw uit Urk, wier opa aanspoelde in Egmond. Omdat hij een Urker trui aan had, konden ze hem terugbrengen."

In zwang

De visserstrui raakte in zwang in de tweede helft van de negentiende eeuw. In 1857 werd het kaakverbod opgeheven en mochten vissers uit alle kustplaatsen op haring vissen rond de Shetland-eilanden. De vissers namen de kledinggewoonten van de plaatselijke bevolking daar over. "Het was de eerste keer dat het breigoed als bovenkleding werd gedragen", stelt Ruhe. "Tot dan toe waren truien ondergoed."

De patronen ontwikkelden zich op natuurlijke wijze. Er was geen standaard-werkwijze, maar de vissersvrouwen gaven de motieven aan elkaar door. Populair waren patronen die met de scheepvaart te maken hadden: visgraten, golven, kabels.

Eigen trui

"De mensen hadden nog niet zulke communicatiemiddelen dat ze bij allerlei anderen konden kijken. Dus in de besloten gemeenschappen ontwikkelden zich dan een eigen trui. Bovendien hield men rekening met de plaatselijke mode. Het is zoals nu: niemand wilde uit de toon vallen, dus breide men de truien net zo."

Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de kenmerkende patronen. Eerst kwamen machinaal gebreide truien op, daarna visserskleding van modernere stoffen. "Het is eigenlijk uit het collectieve geheugen verdwenen. In sommige vissersplaatsen werd beweerd dat ze nooit een specifieke visserstrui hadden gehad. Maar na verder zoeken en oproepen in kranten kwam er dan toch van alles naar boven."

Geen klederdracht

Ruhe denkt dat er twee redenen zijn dat dit stuk geschiedenis verloren ging. "Het is nooit onderdeel geweest van de klederdracht, het was gewoon werkgoed. Die dingen werden versteld totdat het niet meer de moeite waard was en eindigden dan als dekzwabber. Er zijn er nog maar een paar bewaard en die zijn bijna allemaal van recentere datum."

Bovendien, voegt ze toe, "was het werk van vrouwen. Daar werd niet naar gekeken."

Prachtige foto

Dat de truien soms letterlijk over het hoofd werden gezien, merkte Ruhe op Texel, waar het plaatselijke museum zelfs beweerde dat er nooit een Texelse trui had bestaan.

"Twee uur nadat ik was vertrokken kreeg ik een mail met een prachtige foto van Jac. P. Thijsse, die op Texel onderzoek had gedaan. Naast hem stond een visserman uit De Koog, met een duidelijk herkenbaar patroon. Niemand had naar die visser gekeken, er was alleen oog geweest voor Thijsse. Er wordt dus vooral overheen gekeken."

Visserstruien - Stella Ruhe - Forte - ISBN:9789058772718