Aanloop naar Weekers-debat
De hele toeslagenproblematiek waar het in het debat van vandaag over gaat heeft een lange aanloop, waar bijna alle politieke partijen die nu in de Tweede Kamer zitten bij betrokken zijn.
Alles in één hand
Het kabinet Balkenende II nam in 2005 het besluit om verschillende uitkeringen zoals bijvoorbeeld huursubsidie en kinderbijslag, die door verschillende ministeries werden uitgekeerd, om te zetten in 'toeslagen' via de Belastingdienst. Het gaat om de huurtoeslag, de zorgtoeslag, de kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget.
Het idee erachter was dat het beter zou zijn om alle belastingzaken en inkomensafhankelijke toeslagen in één hand te houden. Dat zou de dienstverlening aan burgers ten goede komen. En de kans op fouten en onterechte uitkeringen zou afnemen.
Voor de Belastingdienst betekende dit een grote cultuuromslag omdat die dienst alleen was ingericht op het innen van belastingen. Nu moest er een ook een loket komen waar burgers geld konden ontvangen.
Achtereenvolgens waren de CDA-ers Wijn (27 mei 2003 tot 7 juli 2006) en De Jager (22 februari 2007 tot 23 februari 2010) als staatssecretaris verantwoordelijk. In de tussenliggende periode was, door de val van het kabinet van CDA, VVD, en D66, minister van Financiën Zalm verantwoordelijk.
Te weinig controle
De politiek (verschillende kabinetten en Tweede Kamers van verschillende politieke samenstelling ) wilden dat de Belastingdienst/Toeslagen een dienstverlening werd, omdat het gaat om een noodzakelijke aanvulling op het inkomen van individuele burgers. Maar van begin af aan blijkt de dienstverlening ten koste te gaan van de controle. "Het financieel beheer van kantoor Toeslagen van de Belastingdienst merken wij al sinds 2005 aan als onvolkomenheid", schrijft de Algemene Rekenkamer in 2011.
In 2009 is er nog de gedachte dat het Nieuwe Toeslagensysteem uitkomst kan bieden. Het systeem moet allerlei gegevens van burgers aan elkaar koppelen zodat er minder fouten worden gemaakt en burgers die een toeslag aanvragen sneller geholpen worden. Een andere belangrijke functie is een betere controle en inzage in wat de toeslagen de overheid eigenlijk kosten.
Maar de invoering van dat systeem blijkt problematisch. 2009 wordt niet gehaald en 2010 uiteindelijk ook niet. Pas eind 2011 wordt het Nieuwe Toeslagensysteem in gebruik genomen, in kleine stapjes. En de controle op de toeslagen blijkt nog steeds niet in orde.
De Rekenkamer schrijft in 2012: "Het toezicht op de voorlopige toekenningen van bijvoorbeeld zorg- en kindertoeslagen dient verbeterd te worden. Daarmee kan voorkomen worden dat te hoge toeslagen worden toegekend, die later deels weer teruggevorderd moeten worden."
Grote fraudezaken
Al die jaren heeft de Belastingdienst/Toeslagen te maken met grote en kleine fraudezaken, en met onterechte aanvragen die per ongeluk of expres door burgers worden gedaan.
De Tweede Kamer spreekt er regelmatig over. Het heeft voor een groot deel te maken met het uitgangspunt van het Toeslagensysteem. Binnen 8 weken moet de Belastingdienst een voorschot geven, of goede gronden hebben die te weigeren. In de meeste gevallen betekent dit dat een aanvrager zijn geld krijgt. Achteraf worden onterechte toeslagen teruggevorderd.
De fraude met kinderopvangtoeslagen vraagt een groot deel van de controlecapaciteit van de Belastingdienst en de FIOD. De Belastingdienst schrijft in een rapport van december 2010 aan de Tweede Kamer: "Onlangs is door de FIOD en de Belastingdienst een fraudenetwerk opgespoord rond de kinderopvangtoeslag. De Belastingdienst heeft een apart team opgericht dat de aanpak van de fraude coördineert en een meldpunt ingesteld waar het publiek terecht kan met tips over misbruik of oneigenlijk gebruik."
Ondanks bezuinigingsmaatregelen probeert de leiding van de Belastingdienst geld vrij te maken voor controle en fraudebestrijding. Volgens veel ambtenaren lukt dat onvoldoende. In het onderzoek van Abvakabo FNV zijn hun klachten verzameld.
Anti-fraudebeleid Weekers
Staatssecretaris Weekers is vanaf 14 oktober 2010 verantwoordelijk voor de Belastingdienst, en daarmee voor de invoering van het Nieuwe Toeslagensysteem en de bestrijding van toeslagenfraude.
Op 14 april 2011 kondigt Weekers een groot aantal maatregelen aan om systeemfraude te voorkomen. Hij schrijft: "Mede naar aanleiding van het verzoek van de Kamer om meer in detail geïnformeerd te worden over de aanpak van systeemfraude, kan worden medegedeeld dat per 1 maart de 'anti-fraude box' systeemfraude is ingesteld. Deze groep experts brengt alle informatie over fraudeurs en fraudepatronen bij elkaar."
Deze 'anti-fraude box' bracht de georganiseerde toeslagenfraude door een Bulgaarse bende aan het licht maar de staatssecretaris was daar, naar eigen zeggen, niet van op de hoogte.