Grieks faillissement wordt chaos

Een analyse van Europa-correspondent Chris Ostendorf

Er is een kans dat Griekenland failliet gaat. Dat kan gebeuren als de overheid de rente op de staatsschuld niet meer kan betalen, de schuld van aflopende obligaties niet meer kan terugbetalen of de ambtenarensalarissen niet meer kan uitbetalen.

Griekenland moet dan om de tafel met de schuldeisers. Wanneer een derdewereldland in financiële problemen zit, zijn die gesprekken vaak overzichtelijk, omdat daar relatief weinig private investeerders bij betrokken zijn. Maar in het geval van Griekenland wordt dat een Poolse landdag, want iedereen met een Grieks staatspapier zou in theorie aan tafel mogen zitten. Honderdduizenden schuldeisers, banken, pensioenfondsen, hedgefondsen en kleine investeerders zullen ieder met hun eigen wensen moeten proberen iets van hun geld terug te krijgen. Chaos kan dan niet uitblijven.

Grote investeerders, banken en hun belangenclubs kunnen zelf deals maken met Griekenland. Ze kunnen bijvoorbeeld afspreken om een deel van de schuld kwijt te schelden. Kleine investeerders zullen dat waarschijnlijk niet willen. Zij kunnen zich melden bij de Griekse of Europese rechter.

Scenario voor faillissement

Er wordt al gewerkt aan een scenario waarin Griekenland failliet gaat. Duitsland heeft al een jaar geleden het plan op tafel gelegd om faillissementen in de toekomst mogelijk te maken. Dat leidde tot het European Stability Mechanism, dat in 2013 van kracht is. Op dat moment worden obligaties in Europa onder nieuwe voorwaarden uitgegeven, waardoor een gecontroleerd faillissement in theorie mogelijk wordt. Belangrijk is dat dan bij een faillissement van een land maar 70 procent van de aandeelhouders betrokken hoeft te worden. Maar zover is het dus nog niet.

Ook work in progress: het - tijdelijke - noodfonds EFSM moet de bevoegdheid krijgen om staatsschuld op te kopen, om te voorkomen dat landen omvallen bij een Grieks faillissement. Dat noodfonds is nog niet geratificeerd door de eurolanden. Als dat wel is gebeurd, en het noodfonds wordt vergroot, kan het besmettingsgevaar worden ingedamd.

Duitsland is geen tegenstander van een Grieks faillissement. Daarom hebben de Duitsers dat nieuwe Europese noodfonds in de steigers gezet. Frankrijk, het andere grote euroland, ziet Griekenland liever niet failliet gaan.

'Milde variant'

Faillissement is eigenlijk niets anders dan de constatering dat leningen niet worden terugbetaald. Zo wordt nu al op vrijwillige basis gehandeld: banken nemen nu al hun verlies, of ruilen aflopende obligaties om voor nieuwe, het 'doorrollen'. Dat is al een milde variant van een faillissement. Als nu blijkt dat te weinig banken meedoen, dan zou je kunnen denken aan gedwongen vorm van afschrijven, verlies nemen. Dat heet technisch faillissement.

De gevolgen voor banken zijn te overzien. Anders dan de politici weten economen al lang dat afschrijving van de Griekse schulden onvermijdelijk is. "Dat er wordt nagedacht over faillissement-scenario's kan voor de politiek geen verrassing zijn", zegt ING-econoom Brzeski. "Er wordt al ruim een jaar gewerkt aan deze scenario's."

Franse banken hebben relatief veel Griekse schulden in de boeken staan, maar economen verwachten dat een grote bank als BNP Paribas echt niet failliet gaat bij de afschrijving van een paar miljard euro.

Hysterische markten

De rechtstreekse gevolgen van een Grieks faillissement zijn vrij beperkt, maar de indirecte gevolgen kunnen dramatisch zijn, omdat de markten hysterisch reageren. De markten zijn op zich niet bang voor een faillissement. Ze zijn wel bang voor uitspraken als die van premier Rutte, die dreigde om Griekenland uit de euro te zetten. Dat is suggereren dat de euro uit elkaar kan vallen, en dan stort hele vertrouwen in de euro in elkaar.

De markten reageren niet reëel op dit moment, en de politiek wakkert de onzekerheid aan. Het doemscenario is kelderende beurzen en kelderende aandelen van banken. Die banken moeten dan worden 'geherkapitaliseerd'.

Zoiets moet de overheid normaalgesproken doen, maar die heeft geen geld. Banken lenen dan niet meer uit aan bedrijven, de economie valt stil en binnen enkele maanden belanden we in een recessie. Dat betekent dat de besparingen van probleemlanden tot niets leiden. Er moet dan nog meer bezuinigd worden: de bekende neerwaartse spiraal treedt in.

Mooi woord voor kwijtschelden

Het meest waarschijnlijke scenario is dat de eurolanden op korte termijn praten over een nette, geordende vorm van herstructurering. Dat is een mooi woord voor het kwijtschelden van schulden. En dat is weer een variant op een faillissement.

Dat kan pas over een jaar op z'n netst, omdat dan pas het grootste deel van de Griekse staatsschuld in handen is van andere eurolanden en de ECB. Zij kunnen met gemak een deel van de Griekse schuld afschrijven, kwijtschelden. Maar zo lang kunnen we waarschijnlijk niet wachten.

Griekse beloftes

De stand van zaken is nu nog steeds: Europa heeft plechtig beloofd dat we Griekenland niet laten vallen. We beloven miljarden aan leningen te verstrekken, in ruil voor de belofte dat Griekenland gaat bezuinigen, en een moderne, liberale economie wordt. Precies over die belofte hebben bondskanselier Merkel, president Sarkozy en premier Papandreou gisteren telefonisch overleg gehad. Papandreou heeft de belofte nog eens herhaald, en Merkel en Sarkozy voorlopig gerustgesteld.

De Grieken krijgen zo meer tijd om hun beloftes na te komen. Zo kan de chaos van een faillissement op korte termijn worden voorkomen, en wordt tijd gekocht voor het organiseren van een gecontroleerd bankroet op middellange termijn.

Wel of geen politieke unie

Op de lange termijn zijn er twee keuzes: of je wilt een politieke unie in de EU, met centraal financieel bestuur. Dan hoef je geen faillissementen te accepteren, omdat risico's worden afgedekt met gezamenlijk streng beleid en gezamenlijk gefinancierde schulden: zogenoemde eurobonds. De Europese commissie heeft woensdag gezegd dat ze binnenkort komt met een overzicht van de opties voor de invoering van eurobonds, mogelijk ook op korte termijn.

Of je wilt geen politieke unie, maar dan moet je accepteren dat landen failliet gaan. Zo'n faillissement moet dan zo georganiseerd worden dat andere landen er niet ook aan onderdoor gaan.