Genocide-zaak Oekraïne tegen Rusland bij Internationaal Gerechtshof in nieuwe fase

Deze week begint in het Internationaal Gerechtshof in Den Haag een nieuwe reeks zittingen in de zaak die Oekraïne kort na het begin van de oorlog heeft aangespannen tegen Rusland. Daarbij draait het om de beschuldiging van de Russen dat Oekraïne genocide heeft gepleegd in de oostelijke regio's Loegansk en Donetsk, wat volgens Moskou de oorlog rechtvaardigt.

Oekraïne weerspreekt de aantijging, en beticht omgekeerd juist de Russen ervan dat ze genocide willen plegen op zijn grondgebied. Centraal daarbij staat de interpretatie van het Genocideverdrag uit 1948, dat zowel door Oekraïne als door Rusland is geratificeerd.

Oekraïne krijgt in deze zaak de steun van 32 landen, waaronder alle lidstaten van de Europese Unie (met uitzondering van Hongarije), Canada en Australië. In een voorlopige uitspraak uit maart 2022 heeft het hof al vastgesteld dat Oekraïne geen genocide heeft gepleegd en Rusland gesommeerd om de strijd in Oekraïne in elk geval voor de duur van de rechtszaak te staken, maar daar heeft Moskou geen gehoor aan gegeven.

Manipuleren

De vraag in deze zaak is eigenlijk of het begrip genocide is misbruikt. "Dat is de kern van zaak, en dat maakt het ook zo interessant", zegt Marieke de Hoon, docent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, in het NOS Radio 1 Journaal.

"Het gaat er niet om of er nou wel of geen genocide is gepleegd. Dat is niet zo, dat heeft het Internationaal Gerechtshof ook meteen gezegd. Maar is het manipuleren van zo'n term ook een schending van het verdrag?" Ze wijst erop dat de uitkomst toepasbaar zal zijn op veel internationale verdragen.

"Rusland zei: 'er is genocide gepleegd, dus het is oorlog'. Zo werkt het natuurlijk niet. Je hebt eerst de verplichting om daar goed onderzoek naar te doen. En vervolgens kun je individuen die verantwoordelijk zijn voor de strafrechter dagen, maar je kunt niet zomaar een land binnenvallen." De Hoon noemt het "heel slim" wat Oekraïense juristen hebben gedaan: binnen een paar weken een rechtszaak optuigen en daarmee naar het hof gaan.

Het belang voor Oekraïne, zegt Marieke de Hoon, is het bestrijden van desinformatie. Het oordeel van een gezaghebbende instelling kan daarbij meewegen. "Het is dé rechtbank van de Verenigde Naties die zich uitspreekt over deze oorlog. Dat is belangrijk omdat andere staten, waarvan Oekraïne afhankelijk is voor wapensteun, kunnen denken: misschien is daar toch wel iets aan de hand. En Russische soldaten kunnen beseffen: misschien is dit toch niet de oorlog die we denken dat we voeren."

Advocaten van Rusland zullen betogen dat het hof niet bevoegd is om in deze zaak te oordelen. De rechters zullen naar verwachting weken en misschien zelfs maanden nodig hebben om te bepalen of de zaak kan doorgaan. Als dat zo is, zal het waarschijnlijk jaren duren voor er een definitieve uitspraak ligt.