Warhol schond auteursrecht met zeefdruk Prince, oordeelt Hooggerechtshof VS

Popartkunstenaar Andy Warhol schond de regels voor auteursrechtenbescherming toen hij een reeks zeefdrukken maakte op basis van een foto van Prince. Dat heeft het Amerikaanse Hooggerechtshof geoordeeld in een zaak die mogelijk van groot belang is voor kunstenaars in de Verenigde Staten.

De zaak draait om een uitgave van het popmagazine Vanity Fair uit 1984. Het blad schreef dat jaar over Prince, naar aanleiding van zijn hit Purple Rain, en vroeg fotografe Lynn Goldsmith of Warhol haar foto voor 400 dollar eenmalig mocht gebruiken voor een zeefdruk die zou worden gebruikt voor het omslag van het tijdschrift. De inmiddels 75-jarige fotografe gaf hiervoor toestemming, waarmee Warhols creatie - met haar naam erbij - op de voorpagina terechtkwam.

Pas na het overlijden van Prince in 2016 ontdekte Goldsmith dat de in 1987 overleden Warhol zich destijds niet aan de afspraken had gehouden: hij had niet één, maar zestien zeefdrukken gemaakt op basis van haar foto. De fotografe kwam erachter toen Vanity Fair naar aanleiding van het overlijden van Prince een andere versie van het portret op het omslag plaatste. Goldsmith besloot haar recht te halen en klaagde de Warhol Foundation aan voor auteursrechteninbreuk.

'Transformatieve' kunst

Sindsdien buigen juristen zich over de vraag of Warhols zeefdrukken 'transformatief' genoeg zijn om de artiest vrij te pleiten. Dat wil zeggen: ze moesten bepalen of Warhol wezenlijk iets nieuws had toegevoegd om de betekenis van Goldsmiths werk te veranderen. Als dat zo was geweest, was het onder 'fair use' gevallen en had Warhol niets verkeerds gedaan. Het Hooggerechtshof heeft die discussie nu dus beslecht.

"Het originele werk van fotografe Lynn Goldsmith, net als dat van andere fotografen, heeft recht op auteursrechtenbescherming, ook tegen beroemde artiesten", schrijft hoge rechter Sonia Sotomayor. Zeven van de negen rechters van het Hooggerechtshof delen die mening.

'Verstikkend voor creativiteit'

De uitspraak zet de deur open voor rechtszaken tegen kunstenaars die het werk van andere artiesten hergebruiken in hun eigen kunst, wat niet ongewoon is in bijvoorbeeld de schilderkunst, de fotografie en de muziekwereld. Daarvoor waarschuwen de twee hoge rechters die van de meerderheid afwijken ook.

"Dit zal verstikkend werken voor alle vormen van creativiteit", schrijft hoge rechter Elena Kagan, die gesteund wordt door opperrechter John Roberts. "Het zal nieuwe kunst, muziek en literatuur hinderen. Het zal de uiting en het opdoen van nieuwe ideeën en kennis tegengaan. Onze wereld zal hier armer van worden."

Kagan noemt Warhol een boegbeeld van transformatieve kunst. "Als hij al niet gewaardeerd wordt om zijn transformatieve kopieën, wie dan wel?", stelt ze de andere rechters een retorische vraag.

Soepblikken

Overigens schrijft hoge rechter Sotomayor wel dat dit oordeel losstaat van werken zoals Warhols Campbell's Soup Cans, zijn beroemde soepblikkenkunstwerk. "Zijn Soup Cans-serie maakt gebruik van auteursrechtelijk beschermd werk van Campbell om een artistiek commentaar te geven op de consumptiemaatschappij", schrijft ze, waarmee ze suggereert dat het werk daarmee wel 'transformatief' genoeg was.