Elizabeth Taylor in 1963 en Adele James in 2023 als Cleopatra
NOS Nieuws

Debat over zwarte Cleopatra in serie: 'We weten niet veel over haar uiterlijk'

  • Sharyfah Bhageloe

    Redacteur Online

  • Sharyfah Bhageloe

    Redacteur Online

In Egypte is ophef over een nieuw Netflix-docudrama die vanaf volgende week te zien is: Queen Cleopatra. De Britse hoofdrolspeler Adele James is een zwarte vrouw en dat is volgens critici niet in overeenstemming met de historische werkelijkheid. Maar Nederlandse historici en kunstkenners noemen het historisch gezien goed verdedigbaar om te 'spelen' met de kleur van Cleopatra.

De Egyptische advocaat Mahmoud Al-Semari verwijt Netflix dat het "de Egyptische identiteit wil uitwissen". Hij heeft de streamingdienst aangeklaagd in de hoop dat de serie niet wordt uitgezonden. Voormalig minister van Oudheden Zahi Hawass vindt de donkere huidskleur "totaal nep. Cleopatra was Grieks, niet zwart."

Online verscheen een petitie om het uitzenden van de serie te voorkomen. Volgens de initiatiefnemers is het verzoekschrift na twee dagen zonder overleg door de bewuste petitiesite offline gehaald. Op dat moment was die meer dan 60.000 keer ondertekend.

"Ik lig er niet zo wakker van, al had ik persoonlijk een andere keuze gemaakt", zegt Daniel Soliman. Hij is egyptoloog en conservator bij het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Soliman snapt de achtergrond van de commotie wel. "Veel van de ophef komt uit Egypte en de Egyptische diaspora. De oudheid is belangrijk voor hun identiteit en trots. Ik had gekozen voor een actrice met een Egyptische achtergrond. Dat kan ook iemand met een donkere huidskleur zijn."

Over de afkomst van Cleopatra bestaat onduidelijkheid. Haar vader was Grieks-Macedonisch, maar over haar moeder is niet veel bekend. "We weten niet precies wie de moeder is", zegt Daniëlle Slootjes, hoogleraar oude geschiedenis aan Universiteit van Amsterdam.

Cleopatra werd in Hollywoodproducties meerdere malen door een witte actrice gespeeld. Zo vertolkten Claudette Colbert, Monica Bellucci en Elizabeth Taylor de rol van de koningin, wat minder controverse veroorzaakte. Bij Taylor waren er wel tegengeluiden uit Egypte te horen, omdat zij Joods was.

Ik was geboeid, maar voelde dat het beeld niet klopte. Was haar huid echt zo wit?

Regisseur Tina Gharavi over een 'oude' Cleopatra-vertolking door Elizabeth Taylor

Tina Gharavi, de regisseur van de nieuwe Netflix-serie, beschreef in tijdschrift Variety wat de rol van Taylor bij haar opriep. "Ik was geboeid, maar voelde dat het beeld niet klopte. Was haar huid echt zo wit? Mensen hebben het eerder echt ongelooflijk verkeerd gedaan." De regisseur koos daarom samen met producent Jada Pinkett Smith voor een zwarte koningin.

Of we de Grieks-Macedonische vader van Cleopatra een witte man kunnen noemen, is volgens Soliman betwistbaar. "We kennen zijn etniciteit, maar niet zijn fysieke kenmerken", zegt hij. Hij wijst erop dat over het daadwerkelijke uiterlijk van Cleopatra nauwelijks bronnen zijn.

"We zijn gewend om de oudheid te beschouwen als erfgoed van witte mensen" zegt Rosemarie Buikema, hoogleraar kunst, cultuur en diversiteit aan de Universiteit Utrecht. "Net als het christendom, waar ook helemaal niet vaststaat welke huidskleur Jezus had. Spelen met de kleur van Cleopatra is historisch gezien dus goed verdedigbaar."

Prinsje of prinsesje

Buikema snapt de politieke keuze voor een zwarte Cleopatra. "Zwarte kinderen kunnen ook nakomelingen van koningen en koninginnen zijn, en niet alleen de nakomelingen van tot slaaf gemaakte mensen. Het doet ertoe dat ze ook kunnen dromen: ik ben een prinsje of prinsesje. Het is ontzettend belangrijk om deel uit te maken van de dominante geschiedenis."

Slootjes: "De wereld van de oudheid is er een van drie continenten: Afrika, Azië en Europa. Mensen stonden enorm met elkaar in verbinding door handel en culturele uitwisselingen." In de 19de eeuw ontstond er volgens de historicus echter een tendens om de oudheid in een eurocentrisch perspectief te plaatsen. Dat Cleopatra in de populaire cultuur vooral als witte, Europese vrouw werd afgebeeld verbaast Slootjes daarom weinig.

Lange zwarte pruik

Maar Cleopatra werd in de oudheid juist wel op verschillende manieren neergezet, zegt egyptoloog Soliman. "Aan de ene kant op een typisch Egyptische manier: als slanke vrouw met lange zwarte pruik en Egyptische kleding. Anderzijds wordt ze heel Grieks afgebeeld. Op oude munten heeft ze brede vlechten, een forse neus en kin." En in Shakespeares toneelstuk Antonius and Cleopatra had de koningin ook een donkere huidskleur.

"Als er volgens bronnen verschillende beelden van Cleopatra zijn, is een zwarte koningin historisch oké en politiek zeker oké," zegt Buikema. "De weerstand hiertegen legt eigenlijk alleen maar de problematische eenzijdigheid van de weergave van onze geschiedenis bloot."

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl