Zuid-Afrikanen zijn aanhoudende stroomcrisis beu: 'Het is slopend'

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrikanen zijn het beu dat ze dagelijks zonder stroom zitten. Duizenden betogers gingen vandaag in Johannesburg en Kaapstad de straat op om te protesteren tegen de aanhoudende crisis bij staatsenergiebedrijf Eskom en de ANC-regering.

Het protest, genaamd #PowerToThePeopleMarch, werd georganiseerd door oppositiepartij DA, die wil dat regeringspartij ANC verantwoordelijkheid neemt voor de energiecrisis.

Al jarenlang kampt Zuid-Afrika met stroomtekorten, maar zo erg als nu is het nog nooit geweest. Zuid-Afrikaanse media omschrijven 2022 als horrorjaar, met tweehonderd dagen met stroomuitval. Dit jaar is de elektriciteit nog geen enkele keer een heel etmaal aan geweest.

'Klanten lopen massaal weg'

De aanhoudende problemen zijn funest voor kleine ondernemers als Suvi Mongo van Ziyahlanjwa Laundry, die in de townships van Kaapstad twee wasserettes runnen. "Iedereen wil zijn was de volgende dag terug hebben, maar dat lukt nu niet. Klanten lopen massaal weg. Deze stroomonderbrekingen maken ons bedrijfje kapot. Dit gaan we niet overleven."

Via een app kunnen Zuid-Afrikanen zien wanneer het hun beurt is om zonder stroom te zitten. Dat gaat van wijk tot wijk, in tijdsblokken. Soms gaat de stroom drie tot vier keer per dag uit, oplopend tot soms tien uur per etmaal.

Mongo wast dag en nacht om haar klanten niet teleur te hoeven stellen. "Ik woon bij mijn bedrijf, en hou in de nacht een oor open. Als de stroom weer aan gaat, speelt de droger een deuntje en ga ik mijn bed uit om de machine te vullen. Zo gaat het al maanden. Het is slopend."

Corruptie en schulden

Kiem van de aanhoudende stroomproblematiek is de diepe crisis bij staatsenergiebedrijf Eskom. Het bedrijf levert vooral stroom via oude kolencentrales, die voortdurend kapotgaan.

Decennialang is er onvoldoende geïnvesteerd in onderhoud en nieuwe opwekcapaciteit. De gemiddelde centrale is ruim veertig jaar oud. Mede door grootschalige corruptie en wanbeheer zit het bedrijf bovendien diep in de schulden.

De energiecrisis zet heel Zuid-Afrika op zijn kop. Begrafenisondernemers klagen dat lichamen vergaan, omdat ze die niet koel kunnen houden. Klinieken en ziekenhuizen vrezen voor mensenlevens, omdat apparatuur faalt. Melkveehouders kunnen hun melkmachines niet gebruiken en er worden minder kippen geslacht, waardoor de prijs van kip stijgt.

De regering belooft beterschap, onder meer door in zon- en windenergie te investeren. Maar het gaat daarbij om grote projecten, die niet direct genoeg energie opwekken. Daarom nemen steeds meer Zuid-Afrikanen het heft in eigen hand.

Zonnepanelen

Op een dak in een gegoede buitenwijk van Kaapstad worden zonnepanelen gelegd op een privéwoning. "De telefoon staat roodgloeiend", zegt Trent Gunther van KTT Solar, een van de vele zonne-energiebedrijfjes in de stad. Op verschillende daken in de straat vol villa's liggen panelen.

"Ik profiteer dus van de crisis, maar het is ook goed dat we overgaan op meer groene energie", zegt hij. Tegelijkertijd vindt hij het schrijnend dat dit alleen voor een klein deel van Zuid-Afrika is weggelegd.

"De prijzen van zonnepanelen gaan omlaag, maar die batterijen worden duurder. Als je een wasserette gaande wil houden, heb je het al snel over een systeem van tienduizenden euro's. En er zijn geen subsidies van de regering."

Zonne-energie is dus geen optie voor wasserette-eigenaar Mongo. Daarmee leidt de energiecrisis tot meer ongelijkheid.

Ze moet wachten op de regering. Die maakte deze week bekend dat burgers hun zelfopgewekte energie en stroom kunnen verkopen aan Eskom. Ook komen er minder regels om een zonne- of windpark te beginnen. Zo hoopt Eskom meer energie te kunnen kopen voor het nationale elektriciteitsnetwerk.

Ondertussen heeft het bedrijf ook voorgesteld de stroomprijzen vanaf 1 april met 18 procent te verhogen. Als dat wordt doorgezet, zijn er nog meer protesten te verwachten.