Opvang gevluchte wetenschappers gaat moeizaam aan Nederlandse universiteiten

• Josta Bosma

  Redacteur Wetenschap

Sinds de oorlog in Oekraïne zijn dertien Oekraïense wetenschappers aan Nederlandse universiteiten opgevangen. In vergelijking met landen als Polen en Duitsland is dat weinig.

De Jonge Akademie, een platform van jonge onderzoekers binnen de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, deed onderzoek naar de opvang van gevluchte wetenschappers. Het geringe aantal dat naar Nederland komt is volgens Marie-José van Tol, voorzitter van De Jonge Akademie geen toeval. "De universiteiten willen wel hulp bieden, maar op dit moment loopt het vast."

Voor andere landen is zelfs niet bekend hoeveel gevluchte wetenschappers aan Nederlandse universiteiten zijn opgevangen. Verzoeken komen namelijk niet centraal binnen. "Dit onderzoek wilden we al doen voor de oorlog in Oekraïne", zegt Van Tol. "De oorlog bracht urgentie, maar dit probleem speelt al veel langer bij wetenschappers uit andere landen. Wetenschappers zijn een van de eersten die bedreigd worden door onderdrukkende regimes."

Angst voor boetes

De Jonge Akademie stelt vast dat Nederlandse universiteiten weinig kunnen doen voor vluchtende wetenschappers. Universiteiten kunnen wetenschappers een fysieke werkplek aanbieden zodat ze hun onderzoek kunnen blijven doen, maar onderzoekers hebben ook geld nodig voor levensonderhoud.

Universiteiten vrezen boetes van de Belastingdienst en Arbeidsinspectie als ze een wetenschapper financieel ondersteunen. De Belastingdienst ziet dit als een (fictief) dienstverband en de onderzoeker zou in dat geval een cao-conform contract moeten krijgen. Een universiteit kan een boete krijgen of moet later alsnog loonheffing afdragen, als een wetenschapper geen contract heeft.

Maar een contract krijgen gevluchte wetenschappers niet zomaar. Ze moeten daarvoor een normale sollicitatieprocedure doorlopen en concurreren met andere wetenschappers. "Vaak is het cv en/of taalbeheersing daar niet passend, of niet competitief genoeg voor. Ze komen dan niet in aanmerking voor die vacature", legt Van Tol uit.

Dit herkent Ilse Schenk, HR-beleidsadviseur internationalisering bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam. "Een contract kunnen wij niet zomaar geven. De concurrentie om een contract is heel groot, en we kunnen wetenschappers die hierheen vluchten niet bevoordelen tegenover andere onderzoekers die solliciteren op een functie."

Actief blijven in de wetenschap

De Jonge Akademie zegt dat het goed zou zijn als alle wetenschappers die moeten vluchten hun wetenschappelijke carrière voort kunnen zetten. "Zo blijft de wetenschappelijke structuur in hun land overeind als het weer veilig is om terug te keren. Dat is ook in ons belang", zegt Van Tol.

Nederland kan een voorbeeld nemen aan landen in de rest van Europa zoals Duitsland en Polen, stelt De Jonge Akademie. "Veel wetenschappers uit Oekraïne zijn naar Polen gegaan en daar werd direct passende hulp gezocht en geboden, waarbij ook rekening gehouden werd met de gezinssituatie. Daar kunnen we van leren."

Oplossingen

De Jonge Akademie pleit ervoor een beurzenverstrekkende partij aan te wijzen en de fiscale regels aan te passen. Universiteiten of een beursverstrekkende instantie hoeven dan niet meer te vrezen voor boetes of naheffingen als ze een onderzoeker financieel ondersteunen. Daarnaast moet er een fonds komen dat wetenschappers op korte termijn een beurs geeft. Het UAF, een stichting voor gevluchte wetenschappers en studenten, gaf tot 2020 dit soort beurzen, maar is daarmee gestopt omdat ook deze organisatie vreesde voor de financiële risico's.

"We roepen het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op om in gesprek te gaan met het ministerie van Financiën", zegt Van Tol. Het ministerie laat in een reactie weten te zullen kijken naar de fiscale belemmeringen die in het rapport benoemd worden. "We zullen hierover het gesprek aangaan met werkgevers, het ministerie van Financiën en andere relevante partijen."

"Het gaat niet om heel grote aantallen van wetenschappers die hierheen komen", zegt Schenk. Volgens haar is er een op maat gemaakte oplossing nodig. "We zien graag dat er een externe bron komt, voor tijdelijke financiering. Dan kunnen wij een onderzoeker een plek bieden en ondertussen een beurs aanvragen, zodat we op den duur eventueel een contract kunnen aanbieden."

Naast het aanpassen van de fiscale regels stelt De Jonge Akademie voor dat er een centraal aanmeldpunt komt. Zo kunnen wetenschappers beter gekoppeld worden aan een universiteit die past bij hun onderzoek. "We willen met dit rapport aangeven dat er een structurele organisatie moet komen om wetenschappers die moeten vluchten op te vangen", aldus Van Tol.