'Alert verzonden': hoe een chatgesprek over raket in Polen de wereld schokte

Op dinsdagavond 15 november komt een alarmerend bericht van het Amerikaanse persbureau AP naar buiten: 'Twee doden door Russische raketten net over de grens in Polen', met een hoge functionaris van de Amerikaanse inlichtingendienst als bron. Groot nieuws, dat meteen de vrees aanwakkert dat de spanningen tussen de NAVO en Rusland drastisch gaan toenemen.

Het bericht blijkt echter niet te kloppen. Althans: de raketten die terechtkwamen in het dorp Przewodów waren weliswaar van Russische makelij, maar ze werden niet vanuit Rusland afgevuurd, zo concluderen Polen en de NAVO een dag later. NAVO-chef Stoltenberg zegt dat het hoogstwaarschijnlijk ging om een ongeluk met een luchtafweerraket uit Oekraïne. Een conclusie die de Oekraïense president Zelensky overigens betwijfelt: hij wil de uitkomsten uit het Oekraïense onderzoek op de plek van de inslag afwachten.

De foutieve berichtgeving was het resultaat van een gesprek op chatplatform Slack tussen AP-redacteuren en een verslaggever. Diezelfde verslaggever, James LaPorta, is inmiddels ontslagen. Uit dat Slack-gesprek is af te leiden dat LaPorta weliswaar met het foutieve nieuws kwam, maar dat het besluit om het nieuws te brengen door anderen werd genomen.

'Vertrouwen staat voorop'

Begin deze week werd het ontslag van LaPorta gemeld door Amerikaanse media en later ook bevestigd door AP zelf. Het persbureau meldde dat de "verschrikkelijke fout" voornamelijk bij LaPorta lag en nam hem die fout extra kwalijk omdat die verstrekkende gevolgen impliceerde; dat de NAVO zou reageren op een Russische aanval op een mede-lidstaat, zoals in artikel 5 in het Noord-Atlantisch Verdrag is opgenomen.

Veelzeggend is de reactie op het ontslag door Julie Pace, vicepresident van AP. "We nemen onze normen zeer serieus. Als we niet aan onze normen voldoen, hebben we geen andere keuze dan actie ondernemen. Vertrouwen in AP en vertrouwen in onze berichtgeving staat voorop."

Dat het foutieve bericht schadelijk was voor het persbureau is evident. Het nieuws werd door nieuwsmedia over de hele wereld gedeeld, met de berichtgeving van AP als bron. Ook de NOS baseerde zich in de berichtgeving op AP, met de mededeling dat de Russische verantwoordelijkheid niet officieel bevestigd werd door de Amerikaanse ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken.

Gelekt

In het bericht van AP over het ontslag van LaPorta komt de verslaggever ook zelf aan het woord. Daarin zegt hij dat hij graag zou willen reageren op de gang van zaken, maar dat hij dat niet mag van AP. Maar de gelekte Slack-gesprekken op het nieuwsplatform Semafor geven meer duidelijkheid.

Het Slack-gesprek tussen LaPorta en de AP-redacteuren:

Te lezen is dat LaPorta meldt dat hem door een hoge Amerikaanse inlichtingenbron is verteld dat Russische raketten in Moldavië en Polen waren terechtgekomen. LaPorta beschreef de bron als een "functionaris (doorgelicht door Ron Nixon)". Nixon is de 'Vicepresident Nieuws' bij AP.

LaPorta krijgt de vraag of het nieuws een brekend-nieuws-'alert' naar klanten waard is, of dat een andere bron het nog moet bevestigen. Hierop reageert LaPorta dat die beslissing niet aan hem is: "Dat is boven mijn pay grade", ofwel: hogergeplaatste redactieleden moeten daar een besluit over nemen. Ook wordt hem gevraagd of hij zelf een bericht kan uitwerken. Nee, is het antwoord, hij zit bij de dokter. "Wat ik gestuurd heb is alles wat ik op dit moment weet." Even later zegt hij: "Ik vraag me af wat dit betekent voor artikel 5." Uiteindelijk schrijft een redacteur: "Alert verzonden."

De fout lag bij de bron die zou zijn doorgelicht door Ron Nixon. Nixon had in het verleden gebruik van deze specifieke anonieme bron goedgekeurd. Maar in dit geval was Nixon niet op de hoogte van de tip of het verhaal. LaPorta zegt dit ook niet specifiek, maar het werd wel zo door de redactie geïnterpreteerd.

Reden tot voorzichtigheid

Uit het gelekte Slack-gesprek komt niet naar voren dat de andere redacteuren de geopolitieke gevolgen van de berichtgeving langdurig hebben overwogen of dat er naar een tweede bron is gezocht. In het bericht over het ontslag spreekt AP ook met William Muck, een professor politieke wetenschappen. Hij noemt het incident "een bijzonder duidelijke herinnering" aan de noodzaak voor journalisten om voorzichtig te zijn in de "oorlogsmist".

"We vergeten dat in conflictsituaties veel sprake is van dubbelzinnigheid en onzekerheid", aldus Muck. "Er is reden tot voorzichtigheid en om het rustiger aan te doen."