Kasteel Oud-Wassenaar
NOS Nieuws

Bombrieven konden Wiedergutmachung in Den Haag 70 jaar geleden niet stoppen

Met Wiedergutmachung werd een voorzichtig begin gemaakt bij moeizame Joods-Duitse onderhandelingen op een kasteeltje in Wassenaar. Zeven jaar na de Tweede Wereldoorlog maakte men daar afspraken voor het Verdrag van Luxemburg, vandaag 70 jaar geleden getekend, waarmee voor het eerst Duits compensatiegeld beschikbaar kwam voor Joodse slachtoffers.

"Voor het eerst in de geschiedenis zaten vertegenwoordigers van slachtoffers letterlijk aan tafel met vertegenwoordigers uit het land van de daders", schetst historicus Lorena De Vita van de Universiteit Utrecht, die recentelijk nog onderzoek deed naar het belang van de gesprekken.

De gesprekken waren de eerste officiële onderhandelingen tussen West-Duitsland en Israël, twee landen die tijdens de oorlog nog niet bestonden. Bijeengebracht in de Claims Conference spraken ook 23 wereldwijde Joodse organisaties mee over miljarden aan schadevergoedingen en herstelbetalingen.

'Hoogste plicht'

Bondskanselier Adenauer noemde compensatie voor Joodse slachtoffers de belangrijkste verantwoordelijkheid voor de nieuwe Duitse republiek. "Uit naam van het Duitse volk zijn onvoorstelbare misdaden gepleegd die ons verplichten tot morele en materiële genoegdoening."

Maar zijn land stond niet onverdeeld achter de onderhandelingen. Duitsland was bezig met de wederopbouw en kampte met enorme aantallen ontheemden. Financiën waarschuwde dat het land zich geen kapitalen aan oorlogsslachtoffers kon veroorloven.

Bovendien, vult De Vita aan, was het antisemitisme zeker niet volledig uitgebannen. "Op het ministerie van Buitenlandse Zaken was er veel tegenstand. Veel hogere beroepsdiplomaten hadden ook onder het Derde Rijk gediend en zaten in 1952 weer op hun post. Achter de schermen werkten zij dit proces tegen."

Bloedgeld

In Israël waren de gesprekken eveneens omstreden. Hoewel het land het geld goed kon gebruiken voor de opvang van de honderdduizenden die na de oorlog Europa hadden verlaten, walgden velen van het idee met Duitsers te praten. Zo werd door radicale groepen in plaats van Deutsche marken Duits bloed geëist.

De Vita: "In deze tijd stond er in Israëlische paspoorten nog 'geldig voor alle landen behalve Duitsland'. Bovendien stond het mensen tegen te praten over wat men bloedgeld noemde. Hoe kun je onderhandelen over een bedrag voor vermoorde families? Dat is simpelweg onmogelijk."

Protest van Menachem Begin tegen de onderhandelingen

Het leidde tot felle demonstraties. Een Knessetzitting hierover moest worden stilgelegd toen het parlementsgebouw met stenen werd bekogeld. De Vita: "Het was een enorme crisis in de jonge staat".

Een bombrief aan Adenauer van een Joodse verzetsgroep kostte het leven aan een bomexpert en verwondde drie anderen. Een tweede bombrief, geadresseerd aan de Duitse delegatie in Den Haag, werd op het laatste moment onderschept.

We voelden de aanwezigheid van alle mensen die niet meer bij ons konden zijn.

Onderhandelaar Saul Kagan

Vanwege de gespannen situatie werd Nederland gezien als ideale locatie. Nederland was geen betrokken partij, maar dicht genoeg bij Duitsland dat diplomaten makkelijk ruggenspraak konden houden met de regering in Bonn. Het relatief afgelegen Kasteel Oud-Wassenaar bood bovendien voldoende ruimte en privacy.

"Het werd allemaal tot in de puntjes gepland. De Joodse delegaties zouden als eerste spreken, maar als laatste binnenkomen, als de Duitsers al gearriveerd waren. En hoewel iedereen Duits kende, was de voertaal aanvankelijk Engels, om een bepaalde distantie te houden."

"Er werden geen handen geschud, niet over koetjes en kalfjes gepraat", herinnerde vertegenwoordiger Saul Kagan van de Claims Conference zich later. "Het voelde alsof we niet alleen waren in de kamer. We voelden de aanwezigheid van alle mensen die niet meer bij ons konden zijn."

Miljardenvergoedingen

Resultaat van de moeizame gesprekken (vier weken werden vier maanden), was dat West-Duitsland in plaats van contanten 3 miljard mark aan goederen en diensten aan Israël zou leveren over een periode van 12 jaar, en nog eens 450 miljoen aan de Claims Conference, voor betalingen aan Holocaustoverlevenden. Door latere aanvullingen groeide het totaalbedrag in 70 jaar tijd naar 80 miljard.

De gesprekken van 1952 kunnen als leidraad voor de huidige kwesties dienen.

Lorena De Vita

Belangrijker dan het geld was het precedent dat werd geschapen. "Bij het Internationaal Strafhof in Den Haag houdt een afdeling zich tegenwoordig bezig met herstelbetalingen bij misdaden als genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Dat hele idee bestond nog niet in 1952."

"Het Verdrag van Luxemburg is nog altijd relevant als je ziet dat er expliciet naar verwezen wordt in discussies over herstelbetalingen voor slavernij of kolonialisme. De gesprekken van 1952 kunnen als leidraad voor zulke huidige kwesties dienen", denkt De Vita. "Vooral als je terugkijkt en ziet hoe moeilijk de onderhandelingen destijds ook waren."

"Er was geen wet die Duitsland dwong plaats te nemen aan die tafel. Maar ze maakten de politieke keuze om dat wel te doen."

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl