Onderzoekers weten het zeker: de Zwarte Dood kwam uit Kirgizië

De pestepidemie die halverwege de veertiende eeuw aan tientallen miljoenen mensen het leven kostte, dook als eerste op in het noorden van het huidige Kirgizië. Dat concluderen onderzoekers na analyse van eeuwenoud dna, afkomstig van de tanden van zeven opgegraven inwoners van het gebied. Ze hebben hun studie gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De zeven lichamen waren begraven op begraafplaatsen in de buurt van het Issyk Koelmeer, het grootste bergmeer van het Centraal-Aziatische land. Dat in dat gebied veel Kirgiezen aan een vorm van de pest zijn bezweken, wordt al langer vermoed: op tal van bewaard gebleven grafstenen uit 1338 en 1339 wordt de pest als doodsoorzaak genoemd. Bovendien was er in die jaren een piek in het aantal begrafenissen bij het bergmeer.

Dat kwam inderdaad door de pest, zeggen de onderzoekers, die in het afgenomen dna sporen hebben aangetroffen van de zogeheten Yersinia pestis. Volgens hen blijkt uit het genetisch materiaal van deze pestbacterie dat die aan de basis stond van de Zwarte Dood in Europa, Azië, het Midden-Oosten en delen van Afrika. Daar begon de pestuitbraak rond 1346.

Vermoedelijk is de variant ontstaan bij marmotten in het bergachtige gebied van Kirgizië, die de bacterie op mensen hebben overgedragen. Via de Zijderoute, een eeuwenoude handelsroute van China via Centraal-Azië en het Midden-Oosten naar Europa, werd de ziekteverwekker verder verspreid.

Volgens de onderzoekers is bij een marmottensoort die nu nog in Noord-Kirgizië leeft dezelfde pestbacterievariant aangetroffen.

Met hun studie hoopt het onderzoeksteam, met experts van verschillende universiteiten, een antwoord te hebben gevonden op de vraag die mensen zich al honderden jaren stellen over de plek waar de Zwarte Dood als eerste voorkwam. Eerder werden onder meer India en Oost-Azië, vooral China, genoemd als mogelijke bronnen.

'Eerste golf'

De Zwarte Dood was niet de eerste pestuitbraak. Een eerdere variant van de Yersinia pestis veroorzaakte in de zesde eeuw bijvoorbeeld de pest van Justinianus, die in het Byzantijnse Rijk (met onder meer het huidige Griekenland en Turkije) en delen van Europa en Noord-Afrika aan miljoenen mensen het leven kostte.

Wel kan de Zwarte Dood worden gezien als de "eerste golf" van een pandemie die sinds de veertiende eeuw zo'n 500 jaar heeft rondgewaard, schrijven de onderzoekers. Ook nu nog worden regelmatig besmettingen met de long- of builenpest gemeld, onder meer in Peru, China en Madagaskar.

Het verschil met de middeleeuwse eerste golf is dat de ziekte nu kan worden behandeld met antibiotica, hoewel die dan wel zeer snel moet worden toegediend. In Nederland stamt het laatste pestgeval uit 1929: iemand aan boord van een schip in de Rotterdamse haven kreeg toen builenpest.