De vele gezichten van wederopbouw, en wat Oekraïne ervan kan leren
Marioepol, Charkov en Borodjanka. Het zijn slechts enkele van de vele Oekraïense steden waar grootschalige verwoesting is aangericht, variërend van bombardementen op woningen, kantoorpanden en overheidsgebouwen tot overhoopgeschoten scholen en ziekenhuizen.
Poetins oorlog in Oekraïne lijkt nog lang niet voorbij, maar toch wordt er al nagedacht over de wederopbouw van het land. "Er moet zo veel herbouwd worden", zei Ursula von der Leyen in het Europees Parlement. In Marioepol zou volgens burgemeester Boychenko 90 procent van de gebouwen beschadigd zijn - ongeveer de helft daarvan onherstelbaar.
En ook in Charkov is nog weinig intact:
Von der Leyen benadrukte de noodzaak van een "ambitieus herstelpakket" dat Oekraïne in de toekomst aantrekkelijk moet maken voor buitenlandse investeringen. Een grote groep architecten en stedenbouwkundigen (die zich Ro3kvit noemt) kondigde op zijn beurt aan te gaan helpen bij de wederopbouw. Morgen spreekt de Tweede Kamercommissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking over de wederopbouw van Oekraïne.
Kijk naar Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog. Gebouwen die toen zijn neergezet, hebben niet de kwaliteit van kort daarvoor of kort daarna.
Dat lijkt vroeg, nadenken over wederopbouw als er nog dagelijks gevechten en bombardementen plaatsvinden. Toch is het belangrijk nu al naar de volgende stap te kijken, zegt de Nederlandse architect Fulco Treffers. "Je moet juist vroeg beginnen met plannen, zodat de wederopbouw snel maar zorgvuldig kan starten zodra dat kan."
Want als het haastig en zonder goede voorbereiding gebeurt, kan dat problemen opleveren. "Kijk naar Nederland vlak na de Tweede Wereldoorlog", zegt Treffers. "Gebouwen die toen zijn neergezet, hebben niet de kwaliteit van kort daarvoor of kort daarna."
Van de vooroorlogse grachtenpanden is in Rotterdam weinig over:
"En neem Pristina in Kosovo", vult historicus Lilet Breddels aan, verwijzend naar de burgeroorlog eind jaren negentig. "Daarna begon men snel te herbouwen, zonder enige regelgeving. Dat is logisch, maar leidt ook tot problemen", zegt Breddels, die onderzoek doet naar wederopbouw in conflictgebieden. "Door te dichte bebouwing kon je soms door het raam de badkamer van de buren zien."
'Oud' of nieuw?
Naast dat het zorgvuldig moet gebeuren, is het volgens Treffers en Breddels ook belangrijk om te kijken naar de geschiedenis van een stad. "Waar je aan refereert bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen, kan heel gevoelig liggen", zegt Treffers. "Bouw je exact terug wat er stond, zoals dat in Warschau is gedaan? Of kies je bijvoorbeeld net als Rotterdam voor een totaal nieuw straatbeeld?"
Tijdens de Opstand van Warschau in 1944 werden alle gebouwen in het historische centrum opgeblazen. De wijk werd kort na de Tweede Wereldoorlog vrijwel identiek herbouwd:
"Je kunt ervan uitgaan dat de meeste stedenbouwers geen ervaring hebben met wederopbouw", stelt Breddels. "Dus je wilt eigenlijk leren van steden waar ze al door de proces zijn gegaan." Daarom kijkt bouwerscoalitie Ro3kvit naar voorbeelden uit het verleden. "Zoals Rotterdam, maar bijvoorbeeld ook steden in voormalig Joegoslavië, Israël en Libanon."
Vooroorlogse foto's van Rotterdamse Grotemarkt tonen een totaal ander beeld dan wat we nu kennen:
Volgens Treffers moet er genoeg tijd en ruimte zijn om debatten te voeren over die manier van wederopbouw. "Twee derde van de mensen die nu in Oekraïne wonen, is niet in de Sovjet-Unie geboren. Die mensen moet je dus ook betrekken bij de wederopbouw."
Waar het Rotterdam van voor en na de oorlog niet op elkaar lijkt, is het door de Engelsen in 1945 platgebombardeerde Dresden beetje bij beetje gereconstrueerd:
"Na eerdere conflicten zagen we dat burgemeesters en gemeenteraden veel vraagstukken op zich af kregen waar ze niet op voorbereid waren, en waar ze dus ook niet direct een antwoord op hadden", zegt Treffers. "Over huisvesting van terugkerende bewoners, maar ook rond de besteding van internationaal geld." Vaak komen er voor zulke wederopbouw grote financiële hulppakketten beschikbaar, die lang niet altijd goed terechtkomen.
"Het gaat niet alleen om stedenbouwkunde en architectuur, maar het is ook een politiek en sociaal vraagstuk waar antwoorden op gevonden moeten worden", concludeert Breddels.
