Nederlands kleurenbeeld Olympische Spelen 1936 opgedoken
Een levendige mensenmassa in het Olympisch Stadion. Het drukke verkeer voor de Brandenburger Tor. En overal wapperende nazibanieren, opvallend dieprood. Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) heeft bijzonder filmmateriaal in handen gekregen van de Olympische Spelen van 1936: amateuropnames in kleur uit Berlijn.
"Het zijn prachtbeelden", zegt informatiespecialist Stephan Deiters van het NIMH. "Het feit dat ze in kleur zijn is heel uitzonderlijk."
Op het filmpje van zo'n 10 minuten zijn een aantal wedstrijden van het Nederlandse paardenteam te zien, zoals de military, dressuur en het springrijden (waar Nederland tweede werd bij de landenwedstrijd). Tussendoor zijn shots te zien van het olympisch vuur en een massale Hitlergroet in het overvolle Olympisch Stadion van Berlijn.
Daarnaast heeft de maker onder de noemer "Berlijn in olympiade-roes" ook het straatbeeld gefilmd. Bij de internationale vlaggenparade die de cameraman vastlegde, wordt het moderne oog toch vooral getrokken naar de rode hakenkruisvlaggen die de boulevard Unter den Linden domineren. In het verkeer vallen bruinhemden en een vrachtwagen vol soldaten op.
"Het was een kleine schok toen ik al die kleuren zag", zegt Auke Kok, die het boek 1936: we gingen naar Berlijn schreef over deze Spelen. "Het is best spannend om naar te kijken: de camera gaat tussen de mensen door, dat maakt het alledaagser. Je hebt het gevoel dat je er zelf tussen loopt."
Ook Deiters noemt het een bijzonder inkijkje in de Spelen van '36. "Dit is echt de beginperiode van de kleurenfilm. Dat was voor de oorlog zeldzaam en zelfs kort na de oorlog was vooral zwart-wit gangbaar. Je zult uit deze periode dus niet veel kleurenbeeld vinden."
Kok vindt de beelden een mooie aanvulling op de strak geregisseerde propagandabeelden die de nazi's maakten, zoals Leni Riefenstahls Olympia. "Het was de eerste keer dat de Spelen zo als propagandamiddel werden gebruikt voor een land. Met grootschalige investeringen in nieuwe wegen en een opgepoetste stad werden ze het visitekaartje van het land, zoals na de oorlog gebruikelijk werd."
De beelden bewijzen volgens hem het succes van Hitlers propaganda. "Je ziet hoe ontspannen het eraan toeging, met al die mensen die buiten op het gras rondhangen in witte overhemden. Dat was exact het beeld dat de Duitsers wilden overbrengen, dat er niks aan de hand was in nazi-Duitsland. Alle anti-Joodse bordjes en zo waren weggehaald."
Het NIMH kreeg het beeld van een medewerker van de Bernhardkazerne in Amersfoort, zegt Deiters. "Daar was een cavalerist die jarenlang films heeft gered van de ondergang. Omdat hij op leeftijd raakte en er werd ingekrompen, kwam de hele collectie van duizend films bij ons. Deze sprong er meteen uit."
Het is niet bekend wie de beelden heeft geschoten. Deiters vermoedt dat het iemand uit de ruiterploeg zelf was. De paardensport werd destijds gedomineerd door militaire ruiters, en het zou verklaren hoe de beelden in de cavaleriekazerne terechtkwamen.
Deiters heeft ook nog geen idee wie er op de beelden zijn te zien. "We kunnen uniformen van de deelnemers herkennen, maar het beeld gaat te snel om te herkennen welke ruiters het zijn."
Het is verleidelijk om het beeld frame voor frame af te spelen om te kijken of een voorbijsnellende ruiter te identificeren is als goudenmedaillewinnaar Ludwig Stubbendorf, die nog geen vijf jaar later zou sneuvelen aan het oostfront. Of misschien de Joodse Nederlander Eddy Kahn, die na een vlucht uit Nederland als luitenant in Britse dienst zou sneuvelen in Frankrijk.
Deiters: "Het zou mooi zijn als er mensen zijn die nog iemand herkennen."
Eerder maakte NPO Nieuws deze terugblik op de Olympische Spelen van 1936:
