Het piept en kraakt langs de dijken en kades aan de Maas, maar vooralsnog houden de dijken de gigantische watermassa's stand. In de Rijn, waar ook hoge waterstanden worden gemeten, worden geen grote problemen gemeld.
Aan de rivieren is na overstromingen in 1993 en 1995 veel werk verricht, om dorpen en steden beter te beschermen tegen hoogwater. Deskundigen zijn het erover eens: zonder dat werk waren de problemen nu nog groter geweest.
Wat is er afgelopen jaren gedaan rond grote rivieren?
Rijkswaterstaat heeft twee grote projecten uitgevoerd: Ruimte voor de Rivier, dat in 2019 is afgerond, en de Maaswerken. Bij Ruimte voor de Rivier is op tientallen plekken langs de Waal, Nederrijn, IJssel en Lek letterlijk ruimte gecreëerd voor het water. Er zijn onder meer dijken verlegd en verhoogd, maar ook zijn overstromingsgebieden verbreed of verlaagd zodat er bij hoogwater meer water kan worden opgenomen.
Aan de Maaswerken wordt nog steeds gewerkt. De rivier is op tal van plaatsen verbreed en verdiept, maar daar blijft het niet bij, zegt overstromingsdeskundige Nathalie Asselman van Deltares. "Bij Ooijen Wanssum (ten noorden van Venlo) is bijvoorbeeld een oude Maasarm weer geactiveerd, zodat die mee kan stromen tijdens hoogwater. Dat zorgt op die plek ook voor zo'n 50 centimeter lagere waterstanden."
Op al deze plekken is sinds de jaren 90 gewerkt:
Bewijzen die projecten zich nu?
Ja, zeggen deskundigen. Neem het dorp Borgharen bij Maastricht: dat stond in 1995 onder water, maar is nu droog gebleven. In het deel van de Maas tussen Maastricht en Maasbracht, waar de rivier de grens met België vormt, is dan ook veel gedaan, zegt Harold van Waveren, specialist waterveiligheid bij Rijkswaterstaat. "Daar is over een heel lang traject op meer dan tien locaties veel grond weggegraven aan de oevers, om meer ruimte voor het water te krijgen." Ook zijn op diverse plekken geulen gegraven, wat de waterstanden nu tot een meter verlaagt. "Dat zet echt wel zoden aan de dijk."
Rond onder meer Borgharen zijn ook kades aangelegd. Mede daardoor is het dorp nu droog gebleven. "Daar kun je zien dat het gewerkt heeft."
Ook Asselman is optimistisch over het nut van alle inzet, al is overlast bij zulke hoeveelheden neerslag als in de afgelopen week niet te voorkomen. "Maar zonder Maaswerken waren veel dorpen langs de Maas onder water gelopen, waarschijnlijk ook nog wat dieper dan in 1993 en 1995 het geval was."
Hoe lang zijn we hiermee veilig?
De Maaswerken zijn nog niet voltooid; de afronding van het project is voorzien voor 2027. Zo wordt volgens Rijkswaterstaat bij Maasband nog een nevengeul aangelegd en wordt voorlopig ook nog grind gewonnen uit de Maas, om het water meer ruimte te geven.
Toch is achteroverleunen er ook daarna niet bij, waarschuwde eerder Jeroen Aerts, hoogleraar klimaat- en waterrisico's aan de VU. Omdat extreem weer zich vaker zal voordoen, zal er "aan de tekentafel" breder over oplossingen moeten worden gedacht. "Je kunt nog meer water bufferen en lokaal opvangen, of kritieke infrastructuur beter beschermen en minder bouwen in kwetsbare gebieden. Ook moeten er uiteindelijk minder oppervlaktes verhard zijn, zodat de grond het water op kan nemen. Het is 'en en en' en het moet uiteindelijk allemaal gebeuren."
Grote rivieren worden dus aangepakt, hoe zit dat met de Geul en de Roer?
De maatregelen die zijn genomen bij rivieren als de Maas en de Rijn, zijn niet genomen bij de rivieren die de afgelopen dagen buiten hun oevers traden, zoals de Geul in Valkenburg. Het is de vraag wat daar zou kunnen, zegt Deltares-deskundige Asselman. "De situatie is in Valkenburg echt heel anders dan in bijvoorbeeld Borgharen."
Zo is de regio Valkenburg minder wijds en stroomt de Geul door het centrum van het stadje, in plaats van eromheen. Een hoge dijk ligt daar niet voor de hand. "Dat was langs de Maas makkelijker te realiseren."