Kaag juicht na eerste exitpoll
NOS Nieuws

Meer briefstemmers, meer linkse deelnemers maakten D66 in exitpoll te groot

  • Bas de Vries

    Research-redacteur

  • Bas de Vries

    Research-redacteur

Hoe komt het dat Ipsos in de exitpoll op verkiezingsavond D66 aanvankelijk drie zetels te hoog inschatte? Het bureau heeft dat precies uitgezocht en publiceert vandaag een evaluatie. Conclusie: er is niet een enkele oorzaak. Een reeks van factoren speelde een rol bij deze verkiezingen in coronatijd, die aanzienlijk ingewikkelder waren dan normaal.

Een van die factoren: linkse kiezers zijn meer dan gemiddeld te porren voor medewerking aan zo'n onderzoek. En omdat die nogal eens overstapten naar D66, leek die partij groter te worden dan werkelijk het geval was.

Dwarsdoorsnede van Nederland

Een exitpoll is in de regel heel betrouwbaar. Er worden mensen ondervraagd die daadwerkelijk hebben gestemd. Dat is anders dan bij peilingen voorafgaand aan de verkiezingen, die draaien om mensen die dat slechts van plan zijn en nog van mening kunnen veranderen. Ipsos maakt in opdracht van de NOS bij verkiezingen een selectie van tientallen stembureaus die een goede dwarsdoorsnede vormen van Nederland en vraagt kiezers bij de uitgang welk hokje ze rood hebben gemaakt.

De uitkomsten vormen de basis van het traditioneel misschien wel spannendste moment van de verkiezingsavond: de bekendmaking van de exitpoll in de NOS-verkiezingsuitzending. Dat gebeurt onmiddellijk na het sluiten van de stembureaus, om 21.00 uur. De uiteindelijke uitslag wijkt daar meestal nauwelijks vanaf. Het gaat dan normaal gesproken om hooguit een zetel per partij.

Hoofdlijnen klopten

Dit jaar was het volgens Ipsos veel moeilijker om een goede inschatting van de uitslag te maken doordat het stemproces vanwege corona zo anders verliep dan normaal. De stembureaus waren drie dagen open in plaats van een, mensen konden via de post stemmen en er waren meer volmachtstemmen mogelijk dan anders.

Desondanks gaf de exitpoll ook dit jaar weer een goede indicatie van de einduitslag, merkt Ipsos in zijn evaluatie op. De hoofdlijnen klopten: de VVD werd opnieuw de grootste, D66 werd de tweede partij met een stevige voorsprong op de PVV, er waren maar liefst vier nieuwkomers in de Kamer (Volt, JA21, BBB en Bij1) en de linkse partijen SP en GroenLinks verloren. Net als de PVV en het CDA.

Kaag op tafel

Op twee onderdelen bleek de exitpoll van 21.00 uur echter minder accuraat: de opkomst was zo'n 2 procent te hoog ingeschat en het D66 van Sigrid Kaag sleepte niet de 27 zetels binnen die de partij aanvankelijk waren toegerekend, maar 24. Nog altijd een duidelijke winst die Kaag er mogelijk ook wel toe had gebracht om juichend op de tafel te klimmen. Maar wel buiten de onzekerheidsmarge van twee zetels verschil die Ipsos voorafgaand aan deze coronaverkiezingen had bekendgemaakt.

Reden voor Ipsos om achteraf zelf nog eens goed naar oorzaken te zoeken. De evaluatie is daar een weerslag van. Want ja, bij uitzondering vallen uitslagen in een exitpoll wel vaker buiten de betrouwbaarheidsmarges. Maar hier viel het op dat de einduitslag van alle zestien partijen daar juist ruim binnen bleef. Bij niet een partij was de afwijking meer dan een zetel en bij negen van de zestien was er in zetels uitgedrukt zelfs geen enkel verschil. Wat was er dan aan de hand bij specifiek D66 dat die afwijking daar op drie zetels uitkwam?

PvdA'ers en GroenLinksers stapten over

Het bureau noemt dus een hele rij aan factoren waarbij er niet een is aan te wijzen als belangrijkste. Om te beginnen willen niet alle kiezers meewerken aan zo'n exitpoll. Van GroenLinks- en PvdA-kiezers is bijvoorbeeld bekend dat zij daar meer toe bereid zijn dan anderen. Ipsos houdt daar in zijn modellen rekening mee. Maar als relatief veel van die kiezers overstappen naar D66, zoals bij deze verkiezingen gebeurde, kan dat dus tot enige overschatting van die laatste partij leiden.

Verder is het percentage briefstemmers in de totale uitslag waarschijnlijk iets te laag ingeschat. Omdat daar relatief weinig D66'ers bij zitten, zorgde ook dit voor een vertekening.

Uitschieter

Daarnaast kon Ipsos ook minder mensen ondervragen dan normaal. Minder kiezers wilden meewerken, waarschijnlijk vanwege corona. Hetzelfde gold voor sommige kleine gemeenten en hun stembureaus. Als een partij het dan bovengemiddeld goed doet bij verkiezingen, zoals D66 dit jaar, bestaat het risico dat dit minder duidelijk naar boven komt.

Andere problemen waren dat grotere partijen door de versnippering van het politieke landschap relatief makkelijk een restzetel konden veroveren en dat kiezers bij deze verkiezingen niet meer een stembureau kregen toegewezen, maar er zelf op internet een konden uitzoeken "Al met al veel onzekerheden dit jaar en wat er dan kan gebeuren, is dat die bij een partij zorgen voor een uitschieter", zegt Sjoerd van Heck van Ipsos. "De lessen van dit jaar nemen we natuurlijk mee bij komende verkiezingen."

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl