China wil patriotten voor de klas in Hongkong, 'omstreden zaken worden vermeden'
Xia Baolong liet er geen gras over groeien. De 'chef Hongkong en Macauzaken' in Peking stelde aan de vooravond van het jaarlijkse Volkscongres dat behalve de politiek en de rechtspraak, ook media en het onderwijs geleid moeten worden door patriotten, mensen die het belang van China vooropstellen.
Een andere topfunctionaris viel hem bij en zei dat patriotten de Communistische Partij moeten respecteren. "Wij beoordelen of aan dat criterium wordt voldaan." Patriottistisch onderwijs moet versterkt worden, was de boodschap deze week in Peking.
"In de scholen proberen we een omgeving te creëren die groei stimuleert", reageert Ip Kin-yuen, vicepresident bij de lerarenvakbond. "Taal, rekenen, en al die andere vakken. Het allerbelangrijkste is dat hun nieuwsgierigheid wordt gestimuleerd."
Sinds de omstreden veiligheidswet werd geïntroduceerd, waarmee China het streven naar afscheiding en staatsondermijnende activiteiten heeft verboden, is dat er niet makkelijker op geworden. "Lesgeven over nationale veiligheid op zichzelf is niet het probleem", zegt Ip, bij wiens organisatie zo'n 100.000 onderwijzers zijn aangesloten. "Maar de overheid zet er nu zo stevig op in, dat studenten geen vragen meer durven te stellen en leraren controversiële onderwerpen vermijden. We maken ons zorgen dat onderwijs straks geen onderwijs meer is."
Lessen niet gepolitiseerd
John, die geschiedenis doceert op een middelbare school, merkt dat er al geknaagd wordt aan vrijheden in het klaslokaal. "Bijvoorbeeld als we lesgeven over totalitaire regimes. In het verleden wezen we naar China: controle over het leven van de individu, de eenpartijstaat. Nu moeten we voorzichtiger zijn en illustreer ik het aan de hand van landen als Noord-Korea."
Duidelijke instructies over wat wel en niet gezegd mag worden zijn niet vastgelegd in de richtlijnen die afgelopen maand werden gelanceerd. Wel vertellen scholen hun leraren dat lessen niet gepolitiseerd mogen zijn. "Maar wat ze daarmee precies bedoelen?"
Berisping voor Facebook-post
Zelf liep John, uit veiligheidsoverwegingen een schuilnaam, al tegen een berisping aan. Op Facebook had hij een bericht geplaatst waarin hij de Hongkongse politie bekritiseerde. "Iemand heeft dat vermoedelijk van internet geplukt en een klacht ingediend bij de overheid. Via de school kwam het weer bij mij terecht."
Zijn geval staat niet op zichzelf. In zeker twee gevallen werden docenten zelfs uit het register geschrapt. Veel Hongkongers hebben hun socialemediaprofielen inmiddels verwijderd. Minder beveiligde communicatie-apps zijn en masse ingewisseld voor versleutelde platforms als WhatsApp en Signal.
Scholen is gevraagd uiteen te zetten hoe men zich ervan verzekert dat docenten en studenten zich binnen de ongedefinieerde lijnen van de veiligheidswet gedragen. Ook is gevraagd met toekomstplannen te komen om eventuele tekortkomingen aan te pakken.
"Het volledige onderwijssysteem wordt doorgelicht", zegt Ip daarover. Zijn vakbond vertegenwoordigt grofweg 90 procent van alle onderwijzers in Hongkong. Het gros van de achterban staat overwegend positief tegenover de pro-democratiebeweging.
Juist dat is voor Peking ook een argument om naar scholen te wijzen als belangrijke bron van de protesten in de stad van de laatste jaren. "Ze proberen een zondebok te vinden", meent Ip. "Ik denk dat dat niet correct is. Ze vinden dat de overheid iets fout doet en niet naar het volk luistert. Dat is waarom de protesten zijn uitgebroken."
Scholen hullen zich tot nu toe in stilzwijgen over de aangekondigde hervormingen. De NOS zocht contact met vijftig onderwijsinstellingen in verschillende Hongkongse districten. Geen enkele school kon tot nu toe vragen beantwoorden over de consequenties van de hervormingen voor lesprogramma's.
We willen dat onafhankelijk en kritisch denken in alle vrijheid mogelijk blijft.
Onder de nieuwste richtlijnen moeten scholen elke week een vlagceremonie houden. "Er zijn strikte instructies over wat we bij die officiële ceremonies moeten zeggen", zegt John.
De vierde van juni, de dag in 1989 waarop het Volksbevrijdingsleger enkele honderden, mogelijk vele duizenden Chinese studenten op het Tiananmenplein de dood indreef, hoort daar niet bij. "Het staat nu nog in onze geschiedenisboeken", zegt John. "Maar we zullen moeten kijken hoe we dat nu gaan benaderen."
Voor geschiedenisleraar John is online onderwijs, dat wordt gegeven vanwege de coronacrisis, een reden om extra op zijn hoede te zijn. "Je weet nooit wie er achter de camera van de leerlingen staat en klachten kan indienen. We moeten onze woorden dus nog zorgvuldiger kiezen."
"Ik denk dat de overheid duidelijk moet zijn over wat er precies verboden is", meent Ip. "Professionele leraren dringen scholieren geen politieke ideeën op. We willen dat onafhankelijk en kritisch denken in alle vrijheid mogelijk blijft."
Het harde optreden van China in Hongkong past in het een patroon: de laatste jaren stelt de Chinese regering zich steeds assertiever op in binnen- en buitenland. In de video vertelt correspondent Sjoerd den Daas wat daarachter zit:
