Inwoners twijfelen, dus Indonesië voert als eerste land vaccinverplichting in

• Jacco Hupkens

In Indonesië is vaccineren tegen corona nu verplicht. Wie een prik weigert, loopt in de hoofdstad Jakarta kans op een boete van omgerekend 300 euro, voor de meeste inwoners meer dan een maandsalaris. Bovendien krijgen ze dan geen sociale hulp meer van de overheid, voor veel mensen essentieel nu de economie platligt. Indonesië is het eerste grote land dat zo'n verplichting invoert.

"Ze krijgen de besmettingen niet onder controle", legt correspondent Annemarie Kas de draconische stap van de regering uit in het NOS Radio 1 Journaal. "Er is een gestage stijging van de besmettingen sinds het uitbreken van de coronacrisis. Het aantal besmettingen per inwoner is veel hoger dan de rest van Zuidoost-Azië, het aantal doden ook. En het testen is nooit op grote schaal op gang gekomen."

Is het vaccin wel halal?

Veel andere landen slagen er ook niet in om het aantal besmettingen in te dammen, maar Indonesië kampt daarnaast met een bovenmatig sceptische bevolking, als het gaat om vaccins. Dat heeft te maken met de islam, het geloof dat bijna 90 procent van de bevolking aanhangt. Die scepsis is niet pas ontstaan tijdens de coronacrisis, vertelt Kas: "Er is altijd al veel discussie geweest onder de bevolking of vaccins wel halal zijn. In veel vaccins zit gelatine verwerkt, afkomstig van varkens."

De Chinese fabrikant Sinovac, de enige die nu vaccins levert aan Indonesië, zegt dat die geen varken bevatten. Kas: "De MUI, de belangrijkste raad van moslimgeleerden hier, heeft het coronavaccin gewoon halal en te gebruiken verklaard, maar die twijfel blijft bij veel inwoners."

Wantrouwen tegen Sinovac

De scepsis onder de bevolking heeft ook te maken met een hardnekkig probleem in Indonesië, zegt Kas: corruptie. "Juist rond het vaccin van Sinovac is wereldwijd veel gedoe en onzekerheid: is het effectief, is het wel veilig voor ouderen? Dat helpt natuurlijk niet mee bij de beeldvorming. Het bedrijf is eerder bij een grote corruptiezaak betrokken geweest, dus veel inwoners geloven niet dat het veilig en halal is. Ze denken: 'die moeten de autoriteiten en Islamitische Raad wel hebben omgekocht.'"

Indonesië staat in de onderste helft van de corruptie-index van Transparency International, en komt het afgelopen decennium nauwelijks meer vooruit. Veel inwoners zijn dus sceptisch over de eigen overheid geworden. Kas: "Uit onderzoek blijkt dat 40 procent van de Indonesiërs niet goed weet of ze wel gevaccineerd willen worden, en 17 procent ziet het zeker niet zitten. Dus daar is nog wel een lange weg te gaan."

180 miljoen prikken in een jaar

De regering heeft zich als doel gesteld om over een jaar 180 miljoen mensen gevaccineerd te hebben, twee derde van de bevolking. Om dat voor elkaar te krijgen is de straf op weigering ingevoerd. Die hangt wel af van waar je woont, lagere overheden mogen die straf zelf invullen. In Jakarta is er dus een geldboete van omgerekend 300 euro, sommige andere regio's zeggen voorlopig nog niet te handhaven.

Dat heeft te maken met een ander probleem: gewone inwoners zijn nog lang niet aan de beurt, daarvoor zijn er vooralsnog te weinig vaccins. Kas: "Op dit moment wordt alleen medisch personeel ingeënt, of mensen die werken op een risicovolle plek, bijvoorbeeld de markt."

"Door te vaccineren bereiken we groepsimmuniteit", zegt president Joko Widodo op Twitter:

De verplichting tot vaccineren is vooralsnog vooral een issue dat op Java speelt, het eiland waar de meeste Indonesiërs wonen. Op het eiland Sulawesi bijvoorbeeld, in het van oudsher achtergestelde oosten van het land, speelt de verplichting tot vaccinatie nog niet. Landbouwingenieur Edhy Putra, een dertiger die werkt in de buurt van de havenstad Makassar, zegt via WhatsApp: "Ik heb gehoord dat het mogelijk verplicht wordt om je te laten vaccineren, maar er is hier nog geen straf ingesteld. Dat besluit wordt steeds uitgesteld, omdat er niet genoeg vaccins zijn."

Maxy Ridwan, een hulpverlener in de verslavingszorg uit Makassar, valt hem bij: via Instagram zegt hij dat er in zijn stad nog niet genoeg vaccins zijn, dus ook nog geen boete. "Maar het is wel een erg controversieel besluit, ook hier op Sulawesi. Er wordt alleen nog niet over gedemonstreerd, zoals bij jullie over de avondklok."